Wangarĩ Maathai

Wangarĩ Maathai is een Keniaanse politieke activist, die in de jaren zeventig de Green Belt-beweging op gang trekt. De beweging verspreidt naar al gauw naar andere Afrikaanse landen en plant in totaal meer dan dertig miljoen bomen om de ontbossing van het Afrikaanse continent tegen te gaan. In 2004 ontvangt ze een Nobelprijs voor de Vrede voor “haar bijdrage aan duurzame ontwikkeling, democratie en vrede”.

Leven  

Wangarĩ Maathai wordt geboren op 1 april 1940 in het Keniaanse district Nyeri, dat ingrijpend verandert door Britse koloniale heerschappij. Haar vader heeft vier vrouwen en tien kinderen. Hij heeft zijn eigen huis, net als elk van zijn echtgenoten en haar kinderen. Maathai beschrijft haar jeugd in haar biografie: ze heeft een afstandelijke relatie met haar vader, maar een hechte band met haar moeder. Wanneer ze acht jaar oud is, verhuist ze met haar moeder naar Nairobi, waardoor ze voor het eerste naar school kan gaan.

Bron foto: Fredrick Onyango from Nairobi, Kenya / CC BY

Maathai is leergierig en slim. Haar moeder stuurt haar naar een internaat van de Mathari Katholieke Missie, waar ze verder kan studeren. Leerlingen mogen hier enkel Engels spreken en worden bovendien opgeleid tot non. In deze periode breekt in Kenia de Mau Mau-opstand tegen de Britse overheersing uit. In 1956 slaagt Maathai, als beste van haar klas, voor haar examen, waarna ze werd toegelaten op de Loreto Girls’ High School in Limuru, in de buurt van Nairobi. Ze is goed in de exacte wetenschappen en wilt graag naar de universiteit, iets wat in die tijd niet gebruikelijk is voor vrouwen. Omdat Kenia echter op het punt staat onafhankelijk te worden en hierdoor nood heeft aan hoogopgeleide experts om het land te leiden, ontstaan er nieuwe kansen voor vrouwen.  

Veelbelovende studenten krijgen een beurs om in de Verenigde Staten te studeren. Zo vertrekt ook Maathai om eerst in Kansas en later aan de Universiteit van Pittsburg biologie te studeren. In 1966 keert ze terug naar Kenia, dat inmiddels een onafhankelijk land is. Aanvankelijk vindt ze moeilijk werk, totdat ze een positie als onderzoeker aangeboden krijgt aan de Universiteit van Nairobi. Na ook een periode in Duitsland gewerkt te hebben, rondt ze haar doctoraat in dierenanatomie af in 1971. Van 1966 tot 1981 blijft Maathai verbonden aan de universiteit.  

In 1969 trouwt Maathai met Mwangi Mathai, die kandidaat was voor een parlementszetel.  Ze krijgen drie kinderen: Waweru, Wanjira en Muta. Wanneer het huwelijk strandt, leidt dat tot een grote rechtszaak, die Maathai verliest. Niet veel later stelt ze in een interview dat de rechter corrupt is. Wegens smaad wordt Maathai vervolgens veroordeeld tot zes maanden cel, waarvan ze slechts enkele dagen uitzit. De uitkomst van een volgende rechtszaak verbiedt Maathai om de achternaam van haar ex-man, Mathai, te behouden. Uit protest voegt ze een extra A toe en noemt zich sindsdien Wangarĩ Muta Maathai.  

Op 25 september 2011 overlijdt Wangarĩ Maathai in Nairobi ten gevolge van complicaties veroorzaakt door eierstokkanker. Ze is begraven in het Wangarĩ Maathai Institute for Peace and Environmental Studies in Nairobi.  

Green Belt Movement  

Maathai wordt als pionier in de academische wereld regelmatig geconfronteerd met discriminatie en verloningsverschillen, wat haar beweegt om zich in te zetten voor vrouwenrechten. Ook heeft ze vanuit haar achtergrond als bioloog interesse in natuur en duurzaamheid. Ze ziet dat ontbossing problemen veroorzaakt zoals erosie, gebrek aan brandstof en verlies van biodiversiteit. Daarom richt ze eind jaren zeventig de Green Belt Movement op.

De Green Belt Movement plant bomen om ontbossing tegen te gaan en focust daarnaast op het verbeteren van de positie van vrouwen, door hen intensief te betrekken bij het duurzaam managen van natuurlijke hulpbronnen. Naast het creëren van ongeveer 3000 halftijdse banen, richt de Green Belt Movement zich ook op het onderwijzen en ondersteunen van vrouwen om een eigen bron van inkomsten te vergaren. De beweging verspreidt zich al snel naar andere landen en Maathai verwerft internationale bekendheid dankzij haar succesvolle aanpak.  

Politiek en activisme  

Sinds de terugkeer naar haar moederland, neemt Maathai een groot aantal engagementen op zich op het vlak van activisme, politiek en wetenschap. Zo wordt ze onder meer in 1979 verkozen tot vicevoorzitter van de National Council of Women of Kenya (NCWK). In de periode van 1980 tot 1987, het jaar waarin ze zich terugtrekt, wordt ze elk jaar opnieuw verkozen tot voorzitter van de raad. Daarnaast is ze van 1973 tot 1980 directeur van het Keniaanse Rode Kruis. In 2002 onderwijst ze enkele maanden aan Yale, waar ze een lesprogramma geeft over duurzame ontwikkeling met een focus op de Green Belt Movement. In 2004 kent Yale haar een eredoctoraat in de humaniora toe.  

Doorheen haar leven wordt Maathai vaak belemmerd door negatieve publieke opinies. Het feit dat ze een zelfstandige, hoogopgeleide en succesvolle vrouw is, die bovendien gescheiden is, valt niet bij iedereen in goede aarde. De Keniaanse overheid reageert op haar politieke interventies door in de media te benadrukken dat ze “gek” en “gescheiden” is. Keniaanse media censureren daarnaast informatie over de internationale erkenning en prijzen die Maathai in ontvangst mag nemen. Toch houdt dat haar niet tegen om ook in het politieke domein impact te hebben. Ze zet zich decennialang in om antidemocratische ontwikkelingen in Kenia aan de kaak te stellen en te voorkomen. Ook weet ze meermaals overheidsplannen om land te privatiseren tegen te houden.  

Haar betrokkenheid bij protesten en hongerstakingen leidt ertoe dat ze meermaals gearresteerd wordt. Vooral in de tweede helft van de jaren tachtig komt de Keniaanse regering in actie tegen Maathai en de Green Belt Movement. Het regime, dat bestaat uit één partij, verzet zich tegen de prodemocratische standpunten van de beweging. De Green Belt Movement registreert namelijk kiezers voor de verkiezingen en dringt aan op constitutionele hervormingen en vrijheid van meningsuiting.  

In 2002 stelt Maathai zich kandidaat voor de parlementsverkiezingen met de National Rainbow Coalition, de koepelorganisatie die de oppositie verenigt. De Rainbow Coalition wint van de regerende partij Kenia African National Union en in het district Tetu wint Maathai met 98% van de stemmen. Van januari 2003 tot november 2005 is ze onderminister van het ministerie van Milieu en Natuurlijke Hulpbronnen.  

Boeken 

Maathai schrijft tientallen boeken over haar leven en haar werk. Haar oeuvre wordt wereldwijd vertaald en uitgegeven, waaronder The Green Belt Movement: Sharing the Approach and the Experience. (2004), The Canopy of Hope: My Life Campaigning for Africa, Women, and the Environment (2002), Unbowed: A Memoir (2006) Rainwater Harvesting (2008) en The Challenge for Africa (2010).  

Erkenning  

Maathai ontvangt een lange lijst aan internationale onderscheidingen, waaronder de Nobelprijs voor de Vrede in 2004. Ze ontvangt de prijs voor het op een milieuvriendelijke manier promoten van sociale, economische en culturele ontwikkeling, met aandacht voor democratie, mensen- en vrouwenrechten. Ze is de eerste Afrikaanse vrouw die een Nobelprijs krijgt toegekend.  

Daarnaast wint ze onder meer in 1991 The Goldman Environmental Prize, de Conservation Scientist Award van Columbia University, wordt ze onderscheiden met een Legion d'Honneur in Frankrijk en krijgt ze in 2006 The Indira Gandhi International Award for Peace, Disarmament & Development in India. Ook na haar dood leeft haar werk verder. Zo opende in 2012 de Wangarĩ Gardens in Washington, DC een grote gemeenschapstuin voor lokale bewoners in haar naam.

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Champions for peace: women winners of the Nobel Peace Prize / Judith Hicks Stiehm, 2006 – RoSa-ex.nr.: W2/92
• Gendering global transformations: gender, culture, race and identity / Chiam J. Korieh & Philomina Okeke-Ihejirika, 2009 - RoSa-ex.nr.: M/375
  
• Ladies first, first ladies / Annemie Struyf, 2008 - RoSa-ex.nr.: T/1048
  
• Unbowed: a mirror / Wangari Maathai, 2007 - RoSa-ex.nr.: S/498
• Wangari Maathai, Nobelprijs voor de Vrede 2004 / Stefan Elhert & Klaus Töpfer, 2005 - RoSa-ex.nr.: T/825
• The womanist idea / Wangari Maathai, Kiran Bedi, et al., 2012 - RoSa-ex.nr.: FII p/608