Women Resisting Violence podcast van het Latin American Bureau
In de categorie RoSa luistert raden we interessante podcasts aan over thema’s op het snijvlak van gender en/of feminisme. Ditmaal luisterden we naar een aflevering van Women Resisting Violence, een driedelige podcast van het Britse Latin American Bureau. De serie documenteert welke antwoorden Latijns-Amerikaanse vrouwen formuleren op gendergerelateerd geweld in Guatemala, Brazilië en het Verenigd Koninkrijk.
De aflevering Mourning the 56 in Guatemala [36 min] geeft een beklijvende inkijk in de brand die 8 maart 2017 woedde in Hogar Seguro, een door de Guatemalteekse overheid beheerd tehuis voor uit huis geplaatste minderjarigen. Voor sommige jongeren was het tehuis een weeshuis of detentiecentrum, maar anderen werden er toevertrouwd door ouders die wilden voorkomen dat hun kinderen werden ingelijfd in straatbendes. Allen kwamen ze uit een arm milieu en velen hadden een inheemse afkomst. De dag voorafgaand aan de brand liep een honderdtal meisjes weg uit tehuis als protest tegen seksueel geweld, gedwongen abortussen, kindersmokkel, lijfstraffen en overbevolking; misbruik dat gedetailleerd in kaart wordt gebracht in de documentaire Niñas / Somos el fuego [43:12, Engelstalige ondertitels].
Wanneer de directie van het tehuis de hulp inschakelt van de overheid worden 250 politieagenten opgetrommeld. De politie arresteerde de meisjes en sloot 56 van hen op in een lokaaltje van amper zeven op zeven meter, zonder toegang tot toiletten. Wanneer één de meisjes in een wanhoopsdaad een matras in brand steekt, weigeren de politieagenten aan de andere kant van de deur gehoor te geven aan de noodkreten. De metalen deur, gesloten met een hangslot, bleef volgens gerechtelijk onderzoek meer dan negen minuten toe. 41 meisjes stierven door vuur en verstikking. Slechts vijftien van hen overleefden de vuurzee met ernstige brandwonden, amputaties, ademhalingsproblemen, psychologische trauma’s en onuitwisbare littekens. De oudste was zeventien jaar oud. De jongste amper dertien.
De meisjes groeiden onder de hashtag #NosDuelen56 (We rouwen om de 56) uit tot een symbool voor de anti-feminicide beweging in Guatemala. Het Centraal-Amerikaanse land gaat gebukt onder het op twee na hoogste percentage vrouwenmoorden ter wereld. Ook internationaal vond de tragedie veel weerklank, te meer omdat de brand uitbrak op 8 maart. Onder impuls van het Argentijnse collectief Ni Una Menos stond de vrouwendag dat jaar in teken van de epidemie aan feminicides die Latijns-Amerika treft. In haar boek Not One Less, veroordeelt María Pia López, één van de oprichters van het Ni Una Menos collectief, de brand als een “moorddadig bloedbad” dat ons allen “herinnert aan de brandstapel waarop opstandige vrouwen van oudsher toe zijn voorbestemd” (p. 58). Ook hun sociale afkomst is tekenend. Zoals onderzoeksjournalist Melisa Rabanales opmerkt in de vierdelige podcast No fue el fuego (Spaanstalig), rijt het profiel van de slachtoffers wonden open in Guatemala, waar 51% van de kinderen onder de armoedegrens opgroeit en de militaire dictatuur begin jaren 1980 een genocide pleegde tegen de inheemse Maya-bevolking.
De podcast Mourning the 56 in Guatemala staat hoofdzakelijk stil bij de nasleep van de fatale brand; de voortdurende straffeloosheid en de criminalisering van de meisjes, hun ouders en de protestbeweging die ontstond naar aanleiding van de roep om gerechtigheid. Het Britse Latin American Bureau interviewt stichtende leden van het vrouwencollectief Ocho Tijax dat daags na de brand opgericht werd door vrijwilligers om slachtoffers en hun familie te ondersteunen. Niet de overheid maar de vrouwen van Ocho Tijax stelden de eerste lijsten op van vermiste en overleden meisjes en stonden families bij in het identificeren van de lichamen van hun kinderen in het mortuarium. “Op geen enkel moment sprong de overheid in”, vertellen Mayra Jiménez en Stef Arreaga, oprichters van het collectief. “We raakten gehecht aan de meisjes en hun families. We wilden gerechtigheid. Er bestond zoveel stigma rondom deze meisjes en hun moeders. De vaders gingen vrijuit, maar de moeders werden verantwoordelijk geacht voor de dood van hun eigen dochters.”
In schril contrast met de vooroordelen en discriminatie die nabestaanden van de slachtoffers ondergingen in de media, organiseerden sympathisanten zich in het collectief Nos Duelen 56. Met de slogan “No fue el fuego, fue el estado” (Het was niet het vuur, het was de staat) verweten ze autoriteiten nalatigheid, corruptie en onbekwaamheid. Door protesten, collectieve wakes en monumenten wilden ze een eerbetoon brengen aan de slachtoffers en hun families. Activisten bouwden een altaar op het centrale plein in Guatemala-Stad, tegenover het presidentieel paleis en doopten het plein om in het Plaza de las Niñas (Plein van de meisjes). Ondanks herhaaldelijk vandalisme, plaatsten nabestaanden een monument op voor de slachtoffers; 41 gietijzeren grafkruisen gemaakt door één van de moeders van de overleden meisjes. Het plein ontpopte zich tot een plaats voor feministische protesten en een symbool voor de minachting voor het leven van vrouwen in Guatemala.
Zowel Ocho Tijax als Nos Duelen 56 staan de families van de slachtoffers ook bij in hun moeizame strijd om gerechtigheid. Het rechtssysteem remt het proces tegen de verantwoordelijken voortdurend af. Hoorzittingen worden op het laatste moment geannuleerd en voortdurend worden nieuwe rechters aangesteld en getuigen geïntimideerd. “Het gebrek aan gerechtigheid, de straffeloosheid, en de traagheid is een psychologische marteling voor de families”, vertelt Vianney, de moeder van één van de slachtoffers van de brand. Geconfronteerd met het klimaat van straffeloosheid in Guatemala, put het collectief Ocho Tijax enkel troost uit de veerkracht van de moeders en de vrouwen die zich verenigden om hen te steunen: “Guatemala is één van de ergste landen ter wereld om een vrouw te zijn. De maatschappij is machistisch en gewelddadig. De overheid beschermt ons niet. Dus beschermen we onszelf en creëren we solidariteitsgemeenschappen tussen vrouwen”.
Meer weten?
- Uitgelezen Zomer 2023: Feminisme in Latijns-Amerika
- RoSa thema: Feminicide
- RoSa leest: Not One Less. Mourning, Disobedience and Desire - María Pía López