hier komen promoties & acties

10.12 | Gender en mentale gezondheid

RoSa vzw licht elke twee weken een specifiek gendergerelateerd thema uit of bespreekt de genderdimensie van een actueel thema. Gezien mentaal welbevinden in coronatijden een extra urgente thematiek is, zoomen we in deze Pers:pectief in op de genderdimensie van mentale gezondheid.

Gepubliceerd op 10/12/2020

Tim Mossholder Bo3 Shp58 C3G Unsplash

Bron foto: Tim Mossholder op Unsplash

De laatste weken kon je in de media veel lezen over de mentale impact van de coronacrisis en de daarmee gepaard gaande lockdowns. Uit de tweewekelijkse Grote Coronastudie van de UAntwerpen blijkt dat de tweede golf van het coronavirus een grotere impact heeft op de geestelijke gezondheid dan de eerste. Een zelfbeoordelingsvragenlijst (de GHC of General Health Questionnaire) die door meer dan 20.000 mensen werd ingevuld, wijst uit dat de curve van het mentale welbevinden in ons land de foute richting uitgaat, schrijft De Standaad op 18 november. Vooral bij studenten en mensen die in de horeca werken valt de tweede lockdown zwaar. Onderzoek van de KU Leuven laat vergelijkbare resultaten zien: vooral bij adolescenten en jong volwassenen, tussen 15 en 25 jaar, kan de nieuwe lockdown extra uitdagingen veroorzaken op het vlak van geestelijke gezondheid. In een bevraging van VRT NWS van 5 december zegt bijna 65% van de psychologen een sterke stijging van angstklachten, depressieve klachten en eenzaamheid vast te stellen.

Gender en geestelijke gezondheid

Voordat COVID-19 de ronde deed, kreeg één op vier mensen vroeg of laat af te rekenen met ernstige psychische problemen. Hoe zit het daarbij met de genderdimensie? Een onderzoek van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid in 2013 toont aan dat vrouwen vaker dan mannen aangeven met psychologische problemen te kampen. Een van de mogelijke verklaringen daarvoor is dat vrouwen meer gesocialiseerd zijn om over emotionele moeilijkheden te praten met hun omgeving en om (professionele) hulp te vragen. Mannen stellen het zoeken van professionele hulp doorgaans langer uit; kwetsbaarheid strookt niet met het dominante mannelijkheidsideaal en gaat daarom voor veel mannen gepaard met gezichtsverlies. Tegen de tijd dat mannen wel hulp zoeken, kunnen hun problemen al vergevorderd zijn.

Zulke genderverschillen dragen bij aan het vertekend beeld dat vrouwen met meer psychische stoornissen kampen. Statistieken tonen bovenal aan dat vrouwen over het algemeen gemakkelijker de weg vinden naar professionele hulpverlening. In werkelijkheid zouden mannen evenveel psychische stoornissen hebben als vrouwen, stelt het Steunpunt Geestelijke Gezondheid Vlaanderen. Wel zou er een verschil zijn in het soort klachten. Vrouwen hebben bijna twee keer zoveel last van depressie en angststoornissen dan mannen, terwijl mannen dan weer vaker dan vrouwen kampen met psychische stoornissen gelinkt aan alcoholgebruik.

Hulp zoeken en suïcidepreventie

Ook geven vrouwen vaker dan mannen aan dat ze aan zelfdoding denken of een poging daartoe ondernomen hebben. Mogelijk heeft dit opnieuw te maken met het feit dat vrouwen op meer begrip kunnen rekenen om over psychische problemen te praten. Want hoewel vrouwen vaker aangeven aan zelfdoding te denken, ligt in België het zelfdodingscijfer bij mannen hoger dan bij vrouwen.

Het recente overlijden van de 22-jarige Youtuber Kastiop, dat heel wat jongeren raakte, herinnert ons eraan dat mannen over het algemeen kwetsbaarder zijn voor suïcide dan vrouwen, schrijft De Morgen op 6 november. In het artikel laat de krant vier bekende mannen aan het woord over hun ervaringen met professionele begeleiding door een psycholoog.

Uit onderzoek blijkt dat de leeftijdsgroep tussen 45 en 60 jaar de enige leeftijdsgroep is in Vlaanderen waarin het aantal zelfdodingen niet daalt. Een nieuwe studie van het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) zocht uit hoe dat komt, en concludeerde dat bijna alle suïcideslachtoffers psychische problemen ervaarden op het moment van overlijden, maar dat ze er minder vaak in behandeling voor waren dan de controlegroep. Ook ondervonden bijna alle suïcideslachtoffers drempels om hulp te zoeken. Tot slot toont de studie dat moeilijkheden op het werk of financiële problemen invloed hebben.

Mogelijk laten jongeren zich minder tegenhouden door genderstereotypen wanneer ze hulp nodig hebben. “Jongere generaties gaan toch op een andere manier om met mentale welzijnsproblemen. Ze laten zich minder door stigma remmen, al is wetenschappelijk onderzoek daarover niet eenduidig,” zegt professor Joris Vandenberghe, verbonden aan het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven, op 26 november in De Morgen.

Wereldwijde mentale gezondheidscrisis

In verschillende landen verschijnen er onderzoeksresultaten over de invloed van de pandemie op geestelijke gezondheid tijdens de tweede golf en de genderdimensie hiervan. Nederlands onderzoek, gepubliceerd op 16 oktober, wijst uit dat vrouwen meer angst en stress ervaren over de coronapandemie en somberder zijn: 41% van de vrouwen zegt stress te ervaren versus 24% van de mannen. Tegelijkertijd geven meer mannen aan angst te hebben voor ontslag (24% mannen versus 19% vrouwen).

In Japan komt het nieuws dat in oktober dit jaar 2.153 zelfdodingen opgetekend zijn. Het aantal zelfdodingen in Japan was al hoog en lijkt door de epidemie verder te stijgen. Opvallend is dat het aantal zelfdodingen vij vrouwen in oktober van dit jaar 83% hoger lag dan exact één jaar voordien. Bij mannen was dit 22% hoger. Niet minder dan 70% van de mensen die hulp zoeken in Japan, zijn vrouwen, schrijft VRT NWS op 3 december.

In Japan rust er een taboe op praten over of hulp zoeken voor psychische problemen. Ook het verlies van een baan, carrière en inkomen wordt als een schande ervaren. Na de financiële crisis van 2008 was het aantal zelfdodingen hoog onder zogenaamde salarymen. Dat het aantal vrouwelijke slachtoffers tijdens de pandemie toeneemt, komt mogelijk door de economische en sociale gevolgen die vooral sectoren treffen waar vrouwen werken, zoals de horeca en winkels, aldus VRT NWS.

Ook de Verenigde Naties waarschuwt dat vrouwen wereldwijd te maken krijgen met een hogere workload aan onbetaald werk tijdens lockdowns, en dat terwijl gemiddeld hun aandeel in huishoudelijke taken al een stuk groter was dan hun eventuele mannelijke huisgenoten.

Gevolgen van gendergerelateerd geweld

Het is al langer bekend dat seksueel misbruik in de kinderjaren, verkrachting of partnergeweld zich kunnen uiten in psychische problemen, psychotische symptomen en persoonlijkheidsstoornissen. Een studie van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IGVM) in 2010 naar ervaringen van vrouwen en mannen met psychologisch, fysiek en seksueel geweld, leerde al dat mannelijke slachtoffers van gedwongen seksuele handelingen meer schroom en terughoudendheid ervaren dan vrouwelijke slachtoffers om iemand in vertrouwen te nemen: 60% van de mannen tegenover 77% van de vrouwen sprak erover met iemand. Vrouwen rapporteren vaker dan mannen psychologische gevolgen van partnergeweld te hebben ervaren. 40,7% van de vrouwelijke slachtoffers van partnergeweld voelt zich minder zelfzeker, 25,7% schuldig of beschaamd, en nog eens 23,9% zegt agressiever te zijn geworden, tegenover respectievelijk 16%, 7% en 9% van de mannelijke slachtoffers.Opnieuw dienen we hier rekening te houden met genderstereotypen die het voor mannen moeilijker maken zich uit te spreken over hun kwetsbaarheid.

Madina Hamidi, kernlid van Vlinks, pleit op 7 december in Knack voor meer concrete hulp voor slachtoffers van geweld tegen vrouwen; ze wijst erop dat tussen 2010 en 2017 57% van de verkrachtingszaken door het parket werd geseponeerd zonder gevolg. In haar pleidooi benadrukt ze de psychologische gevolgen van fysiek en psychisch gendergerelateerd geweld. “Bij psychisch geweld kruipt de dader als het ware volledig in het hoofd van het slachtoffer. Hierdoor ontstaan tal van psychische dysfuncties, met een verstoring van het sociale en professionele leven als gevolg. Men krijgt geen grip meer op het eigen leven. Op zijn beurt brengt dit gevoelens van schaamte, woede en onmacht met zich mee. Misbruik van alcohol en andere verdovende middelen brengen dan geen soelaas, integendeel, deze valse remedies verergeren de kwaal. Op termijn worden ook familie en naasten het kind van de rekening,” schrijft Madina Hamidi. 

Op 29 september schrijft ook De Morgen in haar dossier over seksueel geweld over de mogelijke gevolgen van seksueel geweld op de betrokkenen: fysieke letsels, ongewenste zwangerschappen, psychische en relationele problemen. “Veel slachtoffers dragen de gevolgen jarenlang met zich mee. Denk maar aan iemand die in zijn kindertijd misbruikt is en een leven lang therapie nodig heeft,” zegt expert seksueel geweld Ines Keygnaert. “De mogelijkheden voor langdurige hulp zijn tot op vandaag heel beperkt.” De Morgen wijst er ook op dat therapie soms tot grote financiële kosten leidt, wat een belangrijk drempel vormt voor veel personen die op zoek zijn naar, en nood hebben aan, psychologische bijstand.

Geestelijke gezondheid en de LHBTI-gemeenschap

Het thema van de Belgian Pride 2020 was gezondheid en mentaal welzijn, omdat de organisatie nog heel wat uitdagingen ziet op het gebied van toegankelijke gezondheidszorg voor trans personen en tout court op vlak van psychologisch en sociaal welzijn van de LHBTI+-gemeenschap. Het mentale welzijn in deze groep ligt gemiddeld immers lager en het zelfdodingscijfer hoger dan bij heteroseksuele cis personen.

Ook hier kan de genderdimensie een rol spelen. Zo hebben studies aangetoond dat trans personen die genderincongruentie ervaren (een andere term voor genderdysforie), meer kans hebben op depressie, angst en suïcidaliteit. Trans personen die psychologische hulp zoeken, ondervinden bovendien moeite om hulpverleners te vinden die voldoende kennis hebben van discriminatie, transfobie en het onbegrip waarmee trans personen dagelijks confronteerd worden, schrijft Refinery29 op 19 november in een artikel over het mentaal welzijn van trans personen.

Tijdens de lockdowns kunnen trans personen die in het proces van een fysieke transitie zitten, meer het gevoel hebben dat ze er alleen voor staan, zegt Pieter Heye, psycholoog die zich toelegt op de LHBTQI+-gemeenschap, in ZIZO. De pandemie heeft de toegang tot gezondheidszorg gerelateerd aan transitie wereldwijd bemoeilijkt en het vermogen van trans en niet-binaire mensen om te leven volgens hun genderexpressie verminderd.

Lumi, de opvang- en infolijn voor vragen rond genderidentiteit en seksuele voorkeur, meldt tijdens de eerste lockdown 65% meer oproepen te hebben gekregen dan in dezelfde periode in 2019.

Initiatieven om geestelijke gezondheid te verbeteren

Kennis van en aandacht voor de genderdimensie van mentale gezondheid groeit – en in het bijzonder de rol die toxic masculinity hierin speelt. Zo begon de Movember Foundation in 2006 met de financiering van mentale gezondheidsprogramma’s voor mannen in Australië. Inmiddels is dit werk uitgebreid naar Nieuw-Zeeland, Canada, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Ook in Vlaanderen zijn er initiatieven om de mentale gezondheid van mannen en jongens te verbeteren en toxische mannelijkheid tegen te gaan, zoals Men Engage Vlaanderen, of de reeks van interactieve workshops rond mannelijkheid die wordt georganiseerd door onderzoeker Kevin Fay en RoSa vzw (zie RoSa’s agenda), of de Circles on Male Identities die Hugo Mega samen met de Beursschouwburg organiseert. Over die laatste twee publiceert Kunsten.be op 30 november een uitgebreid artikel.

Ondertussen belooft de overheid werk te maken van mentale gezondheidszorg voor iedereen. Zo zal Vlaanderen dit jaar nog extra inzetten op de promotie van verschillende hulplijnen zoals de Zelfmoordlijn en Tele-Onthaal. “We hebben recent ook nog een uitbreiding van checkjezelf.be gelanceerd en zitten momenteel in de laatste fase van onderhandeling om een beheersovereenkomst af te sluiten met een partnerorganisatie rond geestelijke gezondheidsbevordering. Vanaf 2021 maken we hier jaarlijks 600.000 euro voor vrij, waarmee we substantieel sterker in dit thema investeren dan vroeger,” zegt Minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) op 26 november in De Morgen. Ook het Steunpunt Inclusief Hoger Onderwijs (SIHO) heeft van Vlaams Minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) 800.000 euro extra budget gekregen om het aanbod rond mentaal welzijn voor studenten te verbeteren, meldt De Standaard op 7 december.

Tot slot duiken er tijdens deze tweede lockdown talloze initiatieven op van burgers en organisaties om elkaar een hart onder de riem te steken. De Belgische mentale gezondheids-app Mijn Kwartier maakt furore op sociale media, de Karel de Grote Hogeschool en AAP vzw (Animal Assisted Projects) bieden studenten wandelingen met een hond aan zodat ze hun gedachten even kunnen verzetten, expats die door de pandemie geen familie kunnen bezoeken worden uitgenodigd in de kerstbubbel van Belgische families en de gemeenste Sint Joost-ten-Node opende relaxruimtes voor inwoners die thuis niet tot rust kunnen komen.


Wie vragen heeft over zelfdoding, kan anoniem contact opnemen met de Zelfmoordlijn op het gratis nummer 1813 of op www.zelfmoord1813.be.


In de pers:

Meer lezen?

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

 

#Pers:pectief #MentaleGezondheid #LichaamEnGeest #Gender #Zorg #RoSaschrijft

Op de hoogte blijven van RoSa thema's en actua?

Ontvang onze tweewekelijkse Pers:pectief waarin we een actueel of onderbelicht thema bespreken vanuit een genderperspectief, of kies voor onze driemaandelijkse Uitgelezen met tal van boekrecensies, interviews, de nieuwste aanwinsten in onze almaar groeiende collectie en nog veel meer, telkens rond één specifiek thema.

Schrijf je in