01.04 | Gevolgen van corona in de huiselijke sfeer

Gepubliceerd op 01/04/2020

Het Corona-virus raakt ons allemaal. Toch zijn er genderverschillen zichtbaar in de manier waarop de maatregelen die de verdere verspreiding van het virus moeten tegengaan ons raken. In deze nieuwsbrief verzamelen we informatie over de gendergerelateerde impact van het Corona-virus in de huiselijke sfeer. In een volgende nieuwsbrief focussen we op de gendergerelateerde gevolgen van het Corona-virus op betaalde arbeid.

Bestaande genderongelijkheden blootgelegd

De wereldwijde pandemie legt bestaande genderongelijkheden bloot en maakt ze in sommige gevallen groter. Heel wat mensen zijn door de crisismaatregelen (tijdelijk) werkloos of werken vanuit huis. Kinderen kunnen niet langer naar kinderdagverblijven, scholen en babysitters, waardoor er thuis voor hen gezorgd moet worden. Dat betekent dat tweeverdieners die vanuit huis verder kunnen werken, moeten beslissen wie de zorg voor de kinderen op zich neemt tijdens werkuren. Een combinatie van heersende sociale normen en de economische realiteit, vergroot de kans dat vrouwen in een heteroseksuele relatie als eerste hun werk aan de kant leggen.

Een combinatie van heerende sociale normen en de economische realiteit, vergroot de kans dat vrouwen in een heteroseksuele relatie als eerste hun werk aan de kant leggen.

Niet alleen kinderen hebben meer zorg nodig dan anders: volwassenen in isolatie hebben via telefoon of internet mentale steun nodig. Wie extra kwetsbaar is voor de gevolgen van het virus, of al ziek is, vraagt aan anderen om boodschappen te bezorgen. Het merendeel van het zorgende werk, of dat nu betaald of onbetaald is, wordt uitgevoerd door vrouwen. Dat zal tijdens deze crisis niet anders zijn, stelt Helen Lewis op 19 maart in The Atlantic. Zij vreest dat vrouwen de financiële prijs betalen en zullen inboeten aan onafhankelijkheid, ook al zullen veel vaders ook zorgtaken op zich nemen.

Lewis roept onderzoekers op om de gendereffecten van de pandemie te meten, zodat die in de toekomst beter opgevangen kunnen worden. Dichter bij huis waarschuwt ook Heleen Debruyne op 24 maart in De Standaard dat we moeten oppassen voor het nieuwe normaal dat nu ontstaat, waarbij telewerkende moeders het leeuwendeel van de zorg op zich nemen zoals gewoonlijk: “Dat lijken misschien luxeproblemen, wanneer mensen sterven aan een virus. Maar de gewoontes die tijdens een epidemie worden geïnstalleerd, laten zich niet makkelijk ongedaan maken.”

Lien Willaert analyseert op 30 maart de situatie voor VIVA-SVV en wijst erop dat het veelal vrouwen zijn die thuis als vrijwilliger mondkapjes naaien voor het zorgpersoneel. Ook zij roept op de gendereffecten in kaart te brengen en deze gelegenheid aan te grijpen om de zorg, in al haar vormen, een centrale plek te geven in ons socio-economisch model. Dat kan volgens haar onder meer door het uitbreiden en verplicht maken van geboorteverlof voor vaders en meemoeders.

Het Kenniscentrum Gezinswetenschappen van de Odisee Hogeschool wil graag weten hoe gezinnen zich aanpassen aan deze crisis, welke steun ze hebben, en voor welke oplossingen ze kiezen. Deelnemen aan de enquête kan hier.

Huiselijk geweld

Een van de maatregelen om het virus in te dammen, is social distancing. Wie voor een noodzakelijke activiteit naar buiten moet, houdt 1,5 meter afstand van zijn medemens. De rest van de tijd wordt iedereen geacht thuis te blijven. Een op de drie vrouwen in de wereld ervaart doorheen haar leven fysiek of seksueel geweld, meestal van een intieme partner, volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Deze vrouwen dreigen door de maatregelen voortdurend in huis te zijn met hun geweldpleger.

Het risico op huiselijk geweld neemt toe in tijden van crisis.

Rapporten uit China, waar de noodzakelijke maatregelen al langer gelden, suggereren dat het coronavirus een piek in huiselijk geweld veroorzaakt. In februari 2020 zijn er drie keer zoveel aangiftes gedaan als in februari 2019, zegt Wan Fei, de oprichter van een non-profitorganisatie tegen huiselijk geweld. “Volgens onze statistieken houdt 90%  van het geweld verband met de Covid-19-epidemie,” vertelde Wan aan Sixth Tone, een Engelstalig tijdschrift in China.

Ook in de VS neemt het huiselijk geweld toe. Een meldpunt voor huiselijk geweld in Portland, Oregon, ziet de oproepen verdubbelen en ook de nationale hotline voor huiselijk geweld krijgt een groeiend aantal oproepen van bellers die door hun misbruikers nog verder geïsoleerd en gecontroleerd worden. Daders dreigen hun slachtoffers uit huis te zetten zodat ze ziek worden, of houden financiële middelen of medische hulp achter, aldus The Guardian op 21 maart. In Canada maken vrouwenrechtenorganisaties zich zorgen dat de lockdown de toegang tot opvanghuizen voor slachteroffers van huiselijk geweld beperkt. In Groot-Brittannië maken de media op 30 maart melding van de eerste ‘quarantainemoord’. De 67-jarige Ruth Williams werd om het leven gebracht door haar echtgenoot.

Dat de spanningen thuis hoog oplopen, merken ook de spoedartsen van het UZ Gent. Op 21 maart zegt spoedarts Tania Desmet in De Standaard dat zij schrikt van het partnergeweld.  Ook de Interministeriële conferentie rond vrouwenrechten waarschuwt voor een hoger risico op partnergeweld. "Voor sommige vrouwen kan de quarantaineperiode uitdraaien op een drama", vertelt voorzitster Nawal Ben Hamou op 29 maart aan Bruzz. De vertegenwoordigers van de twaalf ministers die deel uitmaken van de interministeriële conferentie gaan het probleem in kaart brengen. Via videoconferentie zullen zij zich ook buigen over Corona-gerelateerde problemen voor alleenstaande vrouwen, hun sociaaleconomische situatie en de toegang tot seksuele en reproductieve gezondheidszorg.

In Brussel nemen de Politiezone Noord en het CAW proactief contact op met mensen die de afgelopen drie maanden melding hebben gemaken van huiselijk geweld, om de situatie te kunnen blijven opvolgen.

Sommige groepen zijn extra kwetsbaar

Vrouwen betalen een hoge prijs voor deze crisis, zeker als zij ook een psychische kwetsbaarheid hebben, in kansarmoede leven, of LGBTQ+ zijn.

Eetstoornissen en psychische kwetsbaarheid

Voor wie psychisch kwetsbaar is, kan sociale isolatie riskant zijn en verloopt toegang tot hulp moeilijker. Verschillende media waarschuwen voor het effect van thuisisolatie specifiek voor mensen met een eetstoornis. Het niet of minder kunnen sporten, de beelden van mensen die eten hamsteren of op sociale media posten welk comfort food zij eten en de algemene stress kunnen triggerend zijn wie een eetstoornis heeft. Het merendeel van de mensen met een eetstoornis is vrouw. Addy Baird schrijft op Buzzfeed op 20 maart dat routine uiterst belangrijk is voor mensen die herstellende zijn van een eetstoornis, maar dat de lockdown routines volledig omgooit. Het Vlaams kenniscentrum voor eet- en gewichtsproblemen Eetexpert.be, verzamelt tips en hulplijnen voor wie nu met een eetstoornis kampt.

De Amerikaanse Kaiser Family Foundation, een non-profitorganisatie die zich richt op nationale gezondheidsproblemen, voerde een Coronavirus-enquête uit tussen 11 en 15 maart. Daaruit blijkt dat vrouwen zich grotere zorgen maken over de negatieve gevolgen van het virus. Van de ondervraagde vrouwen maakte 68% zich zorgen dat zij of iemand in hun familie ziek zullen worden van het coronavirus, tegenover 56% van de mannen. Ook gaf 16% van de vrouwen tegenover 11% van de mannen aan dat stress gerelateerd aan COVID-19 een grote negatieve impact heeft op hun mentale gezondheid.

In eigen land roept de Staten-Generaal Geestelijke Gezondheid, de koepel van ruim veertig organisaties actief in de geestelijke gezondheidszorg, op 31 maart in De Morgen op om de zorg voor psychische problemen niet te  laten stilvallen om de coronacrisis te bezweren. Ze vraagt de overheid  zorg via telefoon of video te veralgemeniseren en meer in het basisaanbod te investeren.

LHBTQ+

Politicoloog Rémy Bonny wijst op 24 maart in een artikel in ZiZo Magazine op de kwetsbaarheid van LGBTQ+-personen in deze crisis:

De BBC verzamelde getuigenissen van LGBTQ+-jongeren die door de lockdown weer gedwongen worden om onder een dak te leven met familieleden die hun geaardheid afkeuren. De 19-jarige Nicky werd door haar familie op straat gezet omdat ze lesbisch is, maar woont nu toch weer thuis en moet de hele dag bij haar familie zijn. “Ik mag het eten dat mijn moeder en haar partner kopen niet eten. De partner van mijn moeder praat over mij alsof ik hem niet kan horen. Hij zegt dat ik walgelijk ben en hoopt dat hij niet krijgt wat ik heb.” Nicky was van plan in april te verhuizen, maar door het inkomstenverlies dat ze door de crisis lijdt, weet ze niet of dat mogelijk gaat zijn.

Bovenal: kansarmoede

Wie weinig geld heeft, loopt niet alleen meer kans blootgesteld te worden aan het virus, maar heeft vaak geen comfortabele woonruimte om zich in terug te trekken, of geld om voor langere tijd eten in te kopen. Daarnaast is vanuit huis werken of leren moeilijk zonder internetverbinding, bureau of computer. Voor leerlingen in kansarmoede kan dat tot een leerachterstand leiden.

The Independent wijst er op 20 maart op dat vooral alleenstaande moeders het hard te verduren hebben. Zij vallen door de isolatiemaatregelen zonder steun van familieleden of vrienden en verliezen vaak hun inkomen. Campagnevoerders zeggen dat alleenstaande moeders voor de keuze staan om thuis voor hun kinderen te zorgen of naar hun werk te gaan om ervoor te zorgen dat ze worden gevoed. Kinderen en tieners worden mogelijk gedwongen om alleen thuis te blijven terwijl hun moeders werken.

In België dringen armoede-, vluchtelingen- en mensenrechtenorganisaties en vrijwilligersgroepen er op aan dat de regering een interfederale taskforce voor mensen in een kwetsbare positie opricht, in het bijzonder voor mensen die geen huis hebben waar zij zich kunnen terugtrekken.

Bevallen tijdens de lockdown

Wie nu zwanger is of bevalt, doet dat onder uitzonderlijke omstandigheden. Ook voor de ziekenhuizen is het zoeken naar oplossingen. Vroedvrouwraadplegingen in ziekenhuizen worden veelal geannuleerd. In het AZ Sint-Lucas in Gent, een van de grootste materniteiten van Vlaanderen, mogen partners niet meer mee op controle. Bij de bevalling mogen ze wel aanwezig zijn, mits ze geen Corona-symptomen vertonen. Bezoek krijgen van andere familieleden, zoals grootouders, broertjes en zusjes, is meestal niet mogelijk. Zo moet er voorkomen worden dat mensen in het ziekenhuis besmet raken of het virus overdragen. De Brusselse ziekenhuizen screenen daarom elke patiënt die binnenkomt voor behandeling op het coronavirus, ook wie weeën heeft.

Uit de (beperkte) gegevens blijkt dat zwangeren en pasgeboren baby’s niet beschouwd worden als risicogroep om ernstig ziek te worden door het coronavirus, maar het blijft belangrijk om voorzichtig te zijn. Dr. Els Durfraimont, gynaecoloog en verloskundige bij het Imelda ziekenhuis, verzamelt hier de belangrijkste vragen en hun antwoorden over bevallen tijdens de Corona-crisis.

Een niet-representatieve studie gepubliceerd in het medische tijdschrift JAMA Pediatrics stelt dat zwangere personen het coronavirus wel degelijk kunnen doorgeven aan hun kind. De baby’s van drie van de 33 onderzochte zwangere personen waren namelijk geboren met Covid-19. De baby’s verkeren echter in goede gezondheid en genazen van het virus nadat de milde symptomen behandeld werden.

Internationale gevolgen voor vrouwen

Deze crisis stopt niet bij de landsgrenzen. In Azië, dat als eerste getroffen werd door het virus, kwamen de hier genoemde genderverschillen ook naar voren. In de Verenigde Staten heeft de Corona-crisis nog een ander gevolg: de toegang tot abortus wordt er verder door beperkt. In staten met strenge abortuswetten, worden artsen soms ingevlogen uit andere staten, wat moeilijk is tijdens deze crisis. In negen staten, waaronder Ohio en Texas, zorgt een staatsbevel ervoor dat chirurgische abortus als "niet-essentieel" wordt aangemerkt tijdens de epidemie. In Alabama is abortus zelfs tijdelijk niet beschikbaar. Daarnaast zou het economische reddingsplan dat in de VS onderhandeld wordt geen steun bieden aan Planned Parenthood, de organisatie die hulp biedt bij reproductieve keuzes en ook toegang geeft tot abortus.

De Nieuw-Zeelandse Jess Berentson-Shaw schrijft op 30 maart in een opiniestuk voor Newsroom dat samen COVID-19 aanpakken de best mogelijke manier is om de crisis door te komen:

In de pers:

• Co-ouderschap in coronatijden: 'Voor één keer een voordeel voor kinderen om twee huizen te hebben' (Knack, 31/03/2020) 
• Oproep: 'Laat lege hotels slachtoffers huiselijk geweld opvangen' (Knack, 30/03/2020) 
• This virus is not gender neutral (Newsroom, 30/03/2020)
• Interministeriële conferentie waarschuwt: 'Hoger risico op partnergeweld tijdens quarantaine' (De Morgen, 29/03/2020) 
• 'Die lockdown is een ramp voor mijn eetstoornis' (Knack, 28/03/2020) 
• En toen zat ik hoogzwanger thuis op de bank tijdens een pandemie (De Volkskrant,  27/03/2020)
• Telewerkende ouders zijn in deze crisis de "nieuwe olympiërs" (VRT NWS, 23/03/2020)
• Nog veel onduidelijkheid over impact op zwangere vrouwen (De Standaard+, 23/03/2020)
• Getting Pregnant Was a Challenge. Then the Coronavirus Happened. (The New York Times, 22/03/2020)
• Today, more than on any other Mother's Day, I appreciate my mum (The Guardian, 22/03/2020)
• How Coronavirus Is Affecting Victims of Domestic Violence (Time, 18/03/2020) 
• How coronavirus hits women (Politico, 13/03/2020)

Meer weten?

• RoSa thema: Partnergeweld
• Addressing sex and gender in epidemic-prone infectious diseases (Wereldgezondheidsorganisatie)
• Coronavirus update regarding Generation Equality Forum Timeline (UN Women)

Bron hoofdafbeelding: Dan Gold via Unsplash