hier komen promoties & acties

Chantal Akerman

Belgische regisseur en veelzijdige filmpionier

Chantal Anne Akerman (1950 – 2015) is één van de invloedrijkste, vrouwelijke filmregisseurs van haar generatie die met haar films de grenzen tussen mainstream film en installatiekunst vervaagt. Vandaag wordt ze nog steeds als een van de spilfiguren van de moderne cinema beschouwd. Als filmregisseur, actrice, auteur, producent en componist is Akerman een ware creatieve duizendpoot. Omdat de dagelijkse sleur van huishoudelijke taken slechts één van de wederkerende thema’s in Akermans oeuvre is die feministische thema’s raken en ook haar doorwrochte uitwerking van vrouwelijke hoofdpersonages de feministische beweging inspireerde, is ze voor velen een feministisch icoon. Toch heeft Chantal Akerman zichzelf, als veelzijdige kunstenaar, nooit in hokjes willen plaatsen.

Chantal Akerman

Bron foto: Mario De Munck / CC BY-SA

Moeder-dochterrelatie

Chantal Akerman is Pools-Joods van afkomst en immigreerde in de jaren dertig naar België. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd Akermans moeder naar Auschwitz gedeporteerd; haar ouders vinden de dood in het concentratiekamp, maar Akermans moeder zelf overleeft. Hoewel Chantal Akerman en haar moeder een hechte band onderhouden, heeft deze laatste nooit haar verhaal gedeeld. Haar moeder overtuigt Akerman van jongs af aan om carrière te maken in plaats van op jonge leeftijd te trouwen. De cineast is gefascineerd door haar matrilineaire afkomst: ze beschouwt zichzelf vooral als een dochter van haar moeder en grootmoeder, en haar films als haar kinderen. De moeder-dochterrelatie is een wederkerend thema in Akermans werk. Zo dienen de brieven van haar moeder, waarin alledaagse gezinsactiviteiten geschetst worden, als soundtrack voor de film News from Home (1976). De film speelt zich af in het appartement, en meer bepaald de keuken, van haar moeder.

Doorbraak in de filmwereld

Als een Brusselse tiener spijbelt Akerman van school om films te kunnen gaan kijken, waaronder ook de films op het EXPRMNTL-festival in Knokke, waar menig experimentele film in première gaat. Op 15-jarige leeftijd keek ze naar Jean-Luc Godard’s Pierrot le fou (1965) die haar inspireert om zelf films te maken. Op haar achttiende start ze met een filmopleiding aan het Institut National Supérieur des Arts du Spectacle et des Techniques de Diffusion, maar na slechts een semester verlaat Akerman de school om de kortfilm Saute ma Ville (1968) te maken. Akerman financiert het filmproces door diamantaandelen te verhandelen op de Antwerpse beurs. Ook deze film werd volledig gedraaid in haar moeders keuken in Brussel. Wanneer André Delvaux haar overtuigt haar werk te tonen aan filmmaker Eric de Kuyper, zendt deze laatste Saute ma ville uit in zijn programma De andere film op de toenmalige BRT. In 1971 gaat haar eerste film in première op het International Short Film Festival Oberhausen.

In Saute ma ville (1968) speelt de achttienjarige Akerman een jonge vrouw die thuis aankomt en die haar keuken vernielt door maniakaal te beginnen koken en schoonmaken. Het is een begin van een oeuvre waarin “huishoudelijke zelfmoord” een wederkerend thema zal worden. Haar performance in de film doet denken aan Martha Rosler’s Semiotics of the Kitchen, dat pas zeven jaar later gemaakt zal worden in 1975.

Niet veel later verhuist ze naar New York, een reis die vele aspirant-filmmakers destijds ondernemen. Ze wilt zich verdiepen in Amerikaanse experimentele films, die samenhangen met de kunstzinnige stroming van het hyperrealisme. In de VS bewondert Akerman het werk van Stan Brakhage, Jonas Mekas, Michael Snow, Yvonne Rainer en Andy Warhol.  De eerste film die Akerman maakt in New York, La Chambre (1972), maakt gebruik van een roterende camera in haar flat, waar we haar in bed zien. Elke keer dat de camera in haar buurt komt, verandert Akerman van pose. Soms kijkt ze direct in de camera, soms ligt ze onder de lakens, soms eet ze een appel. Deze roterende camera is de voorbode van de tracking shots die typerend zullen blijken voor haar toekomstige werk, zoals De l’autre côté (2002), Sud (1999) maar ook Jeanne Dielman (1975), wat vermoedelijk haar bekendste werk is.

Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles en de « objectieve blik »

Op haar vierentwintigste maakt Akerman haar meesterwerk Jeanne Dielman, 23, quai du Commerce, 1080 Bruxelles (1975). In deze bijna vier uur durende film volgen we het dagelijkse leven van de weduwe Jeanne Dielman die met haar zoon in een flat in Brussel woont en haar geld verdient met sekswerk. De film staat gekend om zijn trage, real-time minimalistische beeldvorming die de saaie routine van Jeanne symboliseert. De personages in Akermans films worden vaak in hun huis gefilmd, maar voelen zich zelden thuis. Akerman geeft daarbij de voorkeur aan een klinische, neutrale manier van film – naar eigen zeggen om zich niet schuldig te maken aan een subjectieve blik.

Er was destijds weinig of geen consensus in feministische kringen over de aard van haar werk: is Akermans werk nu feministisch of niet. Is haar minimalistische stijl feministisch? Is haar gevoeligheid voor het vrouwelijke (hoofd)personage en haar monotone huiselijke taken feministisch? Zelf voelde Akerman aan hoe voorschrijvend en beperkend de tweede feministische golf was, en heeft ze het nooit mogelijk geacht om ‘de vrouwelijke ervaring’ (in al haar volledigheid) te vatten in een film.  Ze blijft haar leven lang beweren dat er evenveel cinematografische talen bestaan als er individuen bestaan in deze wereld – los van gender. Akermans werk overschrijdt voortdurend grenzen: ze is gefascineerd door grijze lijnen, overgangen en het ‘tussenin’.

I won’t say I’m a feminist filmmaker… I’m not making women’s films, I’m making Chantal Akerman’s films.Chantal Akerman

Feministisch filmcanon

Hoewel Akerman doorheen de jaren wel degelijk opgenomen in het feministisch filmcanon, wilde ze zelf nooit in hokjes gestopt worden. Ze weigert gecategoriseerd te worden als “vrouwelijk”, “Joods” en “lesbisch” en beschouwt film als een middel om zichzelf te bevrijden uit deze categorieën. Ze houdt zich ook ver verwijderd van het feminisme: “Wanneer mensen zeggen dat er een feministische filmtaal bestaat, dan zeggen ze eigenlijk dat er voor vrouwen maar één manier bestaat om zichzelf uit te drukken.”

Later verruimt Akerman haar artistieke uitdrukking met installatiekunst, waarmee ze heel de wereld rond reist, en daarbij ook naar België terugkeert. Zo maakt ze in 2013 nog Maniac Shadows, waarin ze zichzelf filmt in haar appartementen in Parijs, Brussel en New York, over de abstracte concepten aan- en afwezigheid en hun onderlinge relatie. Haar laatste werk, de video-installatie Now (2015), wordt lang getoond op de Biënnale van Venetië. Akerman beschrijft haar laatste werk zelf als “Een beeld van onze tragische ruimte".

Jarenlang kampt Chantal Akerman met manische depressie. Ze herinnert zich haar eerste mentale breakdown op 34-jarige leeftijd. In oktober 2015 komt ze om het leven door zelfdoding.

Een greep uit Chantal Akermans oeuvre:

  • Saute ma Ville (1968, kortfilm)
  • L’enfant aimé ou Je joue à être une femme mariée (1971, kortfilm)
  • La Chambre 1 (1972, kortfilm)
  • La Chambre 2 (1972, kortfilm)
  • Hotel Monterey (1972)
  • Je, Tu, Il, Elle (1974)
  • Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 108. Bruxelles (1975)
  • News from Home (1976)
  • Les Rendez-vous d’Anna (1978)
  • Dis-moi (1980)
  • Toute une nuit (1982)  
  • Chantal Akerman par Chantal Akerman (1997, documentaire)   
  • Sud (1999)

Meer lezen?

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek: