Baanbrekend voorvechter van reproductieve gezondheid en rechten van vrouwen
Nafis Sadik (1929-2022), die verloskundige van opleiding is, maakt carrière als Pakistaans ambtenaar en vertegenwoordiger binnen de Verenigde Naties waar ze als voorvechter van de belangen én de stem van vrouwen inzake gezondheidszorgbeleid het voortouw neemt. Ze zorgt er persoonlijk voor dat de reproductieve keuzevrijheid van vrouwen centraal komt te staan op de agenda van het wereldbevolkingsdebat.
Van 1971 tot aan haar pensioen in 2000 is Sadik werkzaam voor de Verenigde Naties (VN). Haar eerste VN-functie bekleedt ze binnen het Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties (UNFPA). Ze gaat er meer specifiek aan de slag als technisch adviseur binnen de tak van de organisatie die zich met seksuele en reproductieve gezondheid bezighoudt. Na een aantal jaar groeit ze door tot hoofd van de Program Division en daarna tot assistent uitvoerend directeur. Die laatste functie oefent ze uit tot ze in 1987, na het plotse overlijden van dan uitvoerend directeur Rafael Salas, naar voren wordt geschoven als diens opvolger. Haar aanstelling als de nieuwe uitvoerend directeur van het UNFPA, in de rang van Onder-Secretaris-Generaal, maakt van haar de eerste vrouw die aan het hoofd komt te staan van één van de grote vrijwillig gefinancierde programma's van de Verenigde Naties. Nafis Sadik blijft werkzaam aan de top van het UNFPA tot aan haar pensioen in december 2000.
In haar rol als uitvoerend directeur van het UNFPA vestigt Sadik consequent de aandacht op de noodzaak om enerzijds in te spelen op de behoeften van vrouwen en anderzijds vrouwen direct te betrekken bij het maken en uitvoeren van het beleid. Dit doet ze bijvoorbeeld met betrekking tot bevolkingsbeleid en -programma's. Sadiks baanbrekende strategie om vrouwen te voorzien van onderwijs en de instrumenten om hun eigen vruchtbaarheid te controleren, heeft er mee voor gezorgd dat het wereldwijde geboortecijfer drastisch is beïnvloed. Daarnaast vestigt ze continu aandacht op het feit dat bevolkingsvraagstukken niet benaderd kunnen worden zonder rekening te houden met hun impact op de natuurlijk omgeving.
In 1990 wordt Nafis Sadik door Javier Pérez de Cuéllar, dan Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties, benoemt tot Secretaris-Generaal van de in 1994 uitgevoerde Internationale Conferentie over Bevolking en Ontwikkeling (ICPD). De conferentie is een derde poging van de VN om op globaal vlak een actieplan op te stellen voor de aanpak van het bevolkingsprobleem. Sadik vormt er de architect van een vooruitstrevend actieplan, Program for Action, waarin - niet zonder weerstand - de individuele keuzevrijheid van vrouwen inzake reproductie een belangrijke plek krijgt toegekend. Zo wordt aanvaard dat de regulering van de vruchtbaarheid een individueel recht is en dat regeringen de voorwaarden moeten treffen zodat dit recht kan worden uitgeoefend. Ook moederschapszorg en de gelijkwaardigheid van de geslachten krijgen de nodige aandacht. Voor de opname van abortus blijkt de weerstand te groot. Toch is er geen twijfel over het belang van de goedkeuring van dit actieplan.
Het plan wordt goedgekeurd en ondertekend door 179 landen.
Ook na haar officiële pensioen is Sadik er de persoon niet naar om stil te zitten. In 2003 treedt ze op als UNFPA’s Goodwill Ambassador for Obstetric Fistula (een medische aandoening waarbij als gevolg van de bevalling een gaatje in het geboortekanaal ontstaat, met heel wat medische klachten en complicaties tot gevolg). In datzelfde jaar is ze ook actief als lid van het High-Level Panel on Threats, Challenges and Change van de Secretaris-Generaal van de VN. Later wordt Nafis Sadik aangeduid als Special Adviser voor de Secretaris-Generaal van de VN met bijkomende verantwoordelijkheden als Special Envoy voor HIV/AIDS in Azië.
Hoewel Nafis Sadik vanaf de geboorte de Pakistaanse nationaliteit heeft, is ze geboren in de Oost-Indiase stad Jaunpur (toen Brits-Indië). Nafis Shoaib, zoals haar geboortenaam luidt, is de dochter van Muhammad Shoaib, een gewezen Minister van Financiën van Pakistan. Voorbestemd om ook in de politiek te gaan, zo lijkt, maar evenzeer om als pleitbezorger van reproductieve rechten en gezondheid op te treden: Sadiks grootmoeder overlijdt immers in het kraambed nadat Sadiks moeder, Iffat Ara, geboren is.
Ondanks haar geprivilegieerde thuissituatie, moet Nafis Sadik tegen heel wat vooroordelen en verwachtingen voor jonge meisjes opboksen. Het blijkt haar ambitie niet te temmen.
Na de middelbare school gaat ze geneeskunde studeren aan Dow Medical College in Karachi, een stad aan de Zuidelijke kust van Pakistan en momenteel de grootste stad van het land. Na een stage in het stadsziekenhuis van de Amerikaanse kuststad Baltimore en een vervolgstudie aan de ook in Baltimore gelegen Johns Hopkins University School of Medicine keert Sadik terug naar Pakistan om er aan de slag te gaan in de vrouwen- en kinderafdelingen van de militaire ziekenhuizen.
Tussen 1954 en 1963 is Sadik er actief als civiele medische officier. Na tien jaar te excelleren in die job, wordt ze in 1964 aangesteld als hoofd van de Gezondheidsafdeling van planningscommissie van de Pakistaanse overheid. In 1966 gaat Sadik als Directeur Planning en Training aan de slag bij de Pakistan Central Family Planning Council, de overheidsinstantie die belast is met de uitvoering van het nationale programma voor gezinsplanning. Twee jaar later groeit ze door tot Adjunct-Directeur-Generaal. In 1970 wordt Nafis Sadik er aangesteld als Directeur-Generaal. Daarna volgt de stap naar het internationale toneel: de VN.
Naast haar engagementen als ambtenaar en voor de VN is Nafis Sadik ook als lid betrokken bij verschillende raden van bestuur en adviespanels van non-profitorganisaties en onderzoeksinstellingen op het gebied van bevolkingsbeheersing. Ze is een tijd president van de Society for International Development, lid van de raad van gouverneurs van de Foundation for Human Development, lid van de South Asian Commission on the Asian Challenge en emeritus lid van Population Action International (PAI), een internationale, niet-gouvernementele organisatie die onderzoek en belangenbehartiging toepast om de wereldwijde toegang tot gezinsplanning en reproductieve gezondheidszorg te verbeteren. Tot slot neemt ze ook de rol op van commissielid bij de Global Commission on International Migration en lid van de International Task Force on Global Public Goods.
Om haar verschillende belangrijke bijdragen aan het verbeteren van de gezondheid van vrouwen en kinderen op globaal vlak, wordt Nafis Sadik met diverse internationale prijzen en onderscheidingen geëerd. In 1976 ontvangt ze als eerste vrouw de Hugh Moore Award, uitgereikt aan een individ die er op internationaal vlak uitspringt als leider op het gebied van gezinsplanning. In 1995 wordt de Prince Mahidol Award toegekend aan Sadik. De in Thailand originerende prijs van de gelijknamige stichting wordt jaarlijks op wereldwijde basis uitgereikt voor uitmuntende prestaties op het gebied van geneeskunde of, in Sadiks geval, volksgezondheid. Andere prijzen op haar naam zijn de Margaret Sanger Award (2000), de hoogste eer die je kan krijgen van de Planned Parenthood Federation of America en de United Nations Population Award (2001), een award specifiek opgericht als erkenning voor uitstekende bijdragen aan bevolkings- en reproductieve gezondheidskwesties én hun oplossingen.