Tu Youyou

Tu Youyou (1930-) is een Chinese chemicus die vandaag aan het hoofd staat van de Academie voor Traditionele Chinese Medische Wetenschappen in China. In 2015 wint ze de Nobelprijs voor Geneeskunde voor haar ontdekking van artemisinine, een belangrijk medicijn in de behandeling van malaria.

Wie is Tu Youyou?

Tu Youyou wordt geboren in Ningbo, Zhejiang in China op 30 december 1930. Youyou is haar voornaam, Tu haar achternaam. Vanaf haar 21ste studeert Tu farmacie aan de medische universiteit van Peking (1951-1955). Later zal ze daar ook een opleiding in de traditionele Chinese geneeskunde aan toevoegen. 

Na haar afstuderen gaat ze aan de slag voor de Academie voor Traditionele Chinese Medische Wetenschappen in Peking (die dan nog de Academie van Traditionele Chinese Geneeskunde heet). In 1980 wordt Tu Youyou er benoemd tot onderzoeksprofessor. Bij aanvang van de 21ste eeuw wordt ze er ook adviseur voor doctoraatsstudenten. 

Momenteel staat Tu Youyou aan het hoofd van diezelfde Academie. Ze houdt zich er voornamelijk bezig met de traditionele kruidengeneeskunde.

Tu Youyou genoot haar hele opleiding in haar vaderland en voert tot nu toe ook uitsluitend onderzoek uit in China. Vandaar dat ze vaak minder gekend is in 'het Westen'.

Traditionele Chinese geneeskunde

Tu Youyou's initiële onderzoeksfocus als chemicus betreft de plant Lobelia chinensis, één van de 50 fundamentele kruiden uit de traditionele Chinese geneeskunde. De plant wordt onder meer gebruikt om de ziekte schistosomiasis te genezen. Schistosomiasis? Deze ziekte wordt ook wel bilharzia genoemd en komt eigenlijk neer op een infectie met parasitaire wormen. Deze wormen infecteren de urinewegen of ingewanden. Het klinkt misschien als een zeer zeldzame exotische ziekte, maar schistosomiasis is een vaak voorkomende kwaal in het Zuiden van China gedurende de eerste helft van de 20ste eeuw. Een ideale onderzoeksfocus voor Tu dus.

Historische context

Tu Youyou's carrière valt gedeeltelijk samen met de Chinese Culturele Revolutie (1966-1976). Gedurende deze periode word alles 'wetenschappelijk' gedenigreerd in lijn met de ideeën van Mao. 

'Gelukkig' voor Tu zijn er in diezelfde periode ook de Vietnamoorlog (1955-1975) en de erbarmelijke omstandigheden op het Zuid-Chinese platteland. Deze twee historische gebeurtenissen zullen er voor zorgen dat ze toch als wetenschapper aan de bak kan.

Project 523

In 1967 vraagt Ho Chi Minh, de toenmalige leider van Noord-Vietnam, aan bondgenoot Zhou Enlai, dan Chinese premier, om hulp bij het ontwikkelen van een behandeling van malaria. Een groot deel van de Noord-Vietnamese soldaten hebben namelijk last van de ziekte. Aangezien malaria ook een groot probleem vormt in de Zuidelijke provincies van China kan premier Zhou Enlai leider Mao Zedong - ondanks zijn terughoudendheid ten aanzien van de wetenschappen - overtuigen om een project op te zetten waarbij op zoek gegaan zal worden naar een behandeling voor malaria. Het project krijgt de naam Project 523 naar de dag waarop het project van start ging: 23 mei 1967.

Project 523 zal géén kleinschalig onderzoekje blijken. Meer dan 500 Chinese geleerden worden aangesteld om op zoek te gaan naar een nieuw malariageneesmiddel. Er wordt ingezet op twee onderzoekspijlers: de ene groep wetenschappers gaat aan de slag met moderne geneeskunde, de andere tracht via traditionele Chinese geneeswijzen tot een geneesmiddel te komen. Het is over die laatste groep dat Tu Youyou de leiding krijgt.

De ontdekking van artemisinine

Al veel eerder dan het bewuste Project 523 zijn noties gemaakt van het feit dat de plant zomeralsem (Latijnse naam: Artemisia annua) gebruikt kan worden om malariakoorts te onderdrukken. Men spreekt hierbij zelfs van 'jaren voor Christus'. Enkel het onderzoek ernaar staat eind jaren '60 van de 20ste eeuw nog in de kinderschoenen. 

De groep onder Tu Youyou gaat met zomeralsem aan de slag en ontdekt niet enkel de stof die ze nodig hebben uit de plant om malaria tegen te gaan, maar ook dat de manier waarop het werkzame bestanddeel van de zomeralsem uit de plant wordt gehaald erg belangrijk is om het als medicijn te kunnen gebruiken. Het werkzame bestanddeel krijgt de naam artemisinine. 

Zowel bij dieren als mensen - Tu Youyou biedt zichzelf als eerste menselijk proefkonijn aan - blijkt artemisinine zeer effectief te zijn tegen malariaparasieten. 

Het onderzoek binnen Project 523 leidt vervolgens ook tot de ontdekking van de gesynthetiseerde stof dihydroartemisinine. 

Resultaten

Sinds de ontdekking wordt artemisinine overal ter wereld gebruikt waar malaria voorkomt. Dit gebeurt in combinatie met specifieke antimalariamedicijnen die resistentie voorkomen. 

Sinds de start van het gebruik van deze combinatietherapie (artemisinine + antimalariamedicijnen) in de jaren '70 van de 20ste eeuw is het aantal mensen dat wereldwijd aan malaria overlijdt met 20% afgenomen bij volwassenen en met 30% bij kinderen.

Geheim project

Doordat Project 523 in eerste instantie als een militair geheim project van Mao wordt beschouwd, dringen de bevindingen in het kader van het project niet meteen door naar Europa en Noord-Amerika. Pas in 1977 zal Tu Youyou toestemming krijgen om over haar ontdekking te publiceren. Ze moet dit vervolgens anoniem doen, 'om de eenheid van de communistische staat te benadrukken'.

In 1981 geeft Tu toelichting bij de bevindingen van Project 523 op een bijeenkomst van de Wereldgezonheidsorganisatie (WHO) in Peking. Toch zal het onderzoek pas veel later (in 2000) door diezelfde WHO erkend worden. Het duurt daarna nog tot 2006 voor aan het licht komt dat het Tu Youyou is die de stof artemisinine heeft ontdekt.  

Nobelprijs voor Geneeskunde

Erkenning blijft niet uit. In 2011 mag Tu Youyou voor haar ontdekking van artemisinine onder meer de Lasker-DeBakey Clinical Medical Research Award in ontvangst nemen. In 2015 volgt de Nobelprijs voor Geneeskunde. 

Tu Youyou is de eerste Chinese vrouw die een Nobelprijs in ontvangst mag nemen en de eerste Chinees (m/v/x) die de Nobelprijs voor Geneeskunde toegekend krijgt. 

Ondanks dat alles blijft ze ook nu nog vaak en nobele onbekende in de rest van de wereld.

Meer lezen over dit onderwerp

• From Artemisia annua L. to Artemisinins: The Discovery and Development of Artemisinins and Antimalarial Agents / Tu Youyou, 2017
• Tu Youyou. China's First Female Nobel Prize Winner / Liu Liping, 2017
• Tu Youyou and the Discovery of Artemisinin. 2015 Nobel Laureate in Physiology or Medicine / Yi Rao (e.a.), 2016