Womanism
Vandaag begint de vijfde editie van Black History Month Belgium. De organisatoren beschrijven deze maand zelf als “een jaarlijkse viering van de veerkracht van de zwarte gemeenschap in het heden en het verleden”. Het collectief organiseert tal van panelgesprekken, lezingen, filmvertoningen, expo’s en nog veel meer activiteiten in de loop van de maand maart. In het kader van Black History Month staat RoSa vzw graag stil bij een van de vele belangrijke theorieën van zwarte vrouwen binnen het feminisme: womanism.
Womanism
In 1979 publiceert de Amerikaanse poëet, auteur en activist Alice Walker het kort verhaal Coming Apart. Daarin introduceert ze de term womanist, een naam voor iemand die zich kan vinden in womanism. Met die termen wil ze de ervaringen en de noden van zwarte vrouwen in de VS in de jaren zeventig op de voorgrond plaatsen, want volgens Walker worden die nog te vaak niet geïntegreerd en zelfs genegeerd door de witte feministen die op dat moment de mainstream vrouwenbeweging leiden. In het dominante discours van die beweging is er maar weinig aandacht voor de meervoudige discriminatie en sociale onrechtvaardigheid die vrouwen van kleur meemaken. De strijdpunten die voor veel zwarte vrouwen - en vrouwen van kleur in het algemeen - prioritair zijn komen dan ook zelden op de agenda te staan. Vrouwen van kleur hebben echter altijd al hun eigen bewegingen en collectieven gehad. Om een naam te geven aan feministische stromingen die wél aandacht hebben voor de ervaringen van zwarte vrouwen en vrouwen van kleur, en deze zelfs centraal stellen, introduceert Walker de term womanism. Een womanist definieert Walker als volgt:
Waar het mainstream feminisme in de jaren zeventig voornamelijk gaat om de roep om meer (economische) privileges voor witte vrouwen, focust womanism zich op de intersectie tussen gender, ras en klasse. Die intersectie maakt het mogelijk voor womanists om verschillende lagen van een patriarchale samenleving te analyseren door meerdere lenzen. Zo kunnen er uiteindelijk meer effectieve acties ondernomen worden die de ervaringen van zwarte vrouwen en vrouwen van kleur adresseren.
Womanism voor iedereen
De term kan de indruk kan geven dat womanism er alleen voor vrouwen is, maar dat is in realiteit anders. Volgens de Amerikaanse geschiedkundige en auteur Paula Giddings spelen zwarte vrouwen vaak een belangrijke rol in hun gezinnen, families en gemeenschappen. Daarom is hun welzijn ook de basis voor het welzijn van zwarte mannen, kinderen en hun gemeenschap, aldus Giddings:
Verder kijkt womanism niet alleen naar de onderdrukking en uitsluiting die zwarte vrouwen ervaren door de bredere samenleving die uitgaat van een witte norm: ook binnen hun eigen gemeenschappen worden ze onderdrukt. Womanism stelt seksisme en geweld tegen vrouwen in zwart-Amerikaanse gemeenschappen aan de kaak, maar hebben hierbij aandacht voor de bredere context en onderdrukking van zwarte mannen waarbinnen dit plaatsvindt. Een wereld waar mannen en vrouwen vreedzaam samenleven is dan ook een droom voor elke womanist, volgens Alice Walker.
Womanism vs. intersectioneel feminisme
De termen intersectionaliteit en womanism worden allebei in de tweede helft van de twintigste eeuw geïntroduceerd door zwarte, Amerikaanse vrouwen uit nood aan een beschrijving van hun ervaringen.
Ze vertrekken beiden vanuit het standpunt dat mensen een gelaagde identiteit hebben en alle facetten van hun identiteit tegelijk ervaren en navigeren. Waar intersectionaliteit niet één van die identiteitskenmerken voorop plaatst in analyses van structurele ongelijkheid, vertrekt womanism specifiek uit de ervaringen van zwarte vrouwen en vrouwen van kleur.
Womanism is dus intersectioneel, maar intersectionaliteit is geen womanism.
Womanism over lesbische en biseksuele vrouwen
Hoewel een womanist volgens Walkers definitie een vrouw is die seksueel en/of niet-seksueel van andere vrouwen houdt, komt er kritiek op de beweging omdat die niet genoeg ruimte maakt voor vrouwen van kleur die niet heteroseksueel zijn. Volgens onder andere Audre Lorde is dit gedachtegoed nog vaak heteronormatief wat betreft homoseksualiteit. Er is bijvoorbeeld weinig womanist literature te vinden die homo- en biseksualiteit expliciet beschrijven en dieper ingaan op de intersecties in hun ervaringen. De afwezigheid van een duidelijke link tussen womanism en lesbische en biseksuele vrouwen, zorgt er dus voor dat niet alle zwarte vrouwen en vrouwen van kleur zich erin herkennen.
Hoe dan ook blijft het gedachtegoed van Alice Walkers womanism mensen over de hele wereld inspireren, en wordt de betekenis van de term vandaag aangevuld om plaats te maken voor nog meer stemmen en ervaringen, om zo tot de sociale rechtvaardigheid te komen waar womanists voor strijden.
Meer weten?
- In Search of Our Mothers’ Gardens. Womanist Prose (Alice Walker, 1983)
- How Alice Walker Created Womanism — The Movement That Meets Black Women Where Feminism Misses The Mark (Blavity News, 04/02/2020)
- Womanist: Definition and Examples (Thought, 16/07/2019)
- #BlackWomenAtWork shows why some women identify as womanists, not feminists (UsaToday, 30/03/2017)
- Revisiting Womanism: A Critique Of Modern Day Feminism. (Her Culture, 06/08/2016)
- "At home in this universe" Alice Walker in her own words (Alice Walker's official website, 08/2012)
- The Womanist Working Collective
Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:
- Ain't I a Woman: Black Women and Feminism / bell hooks, 1981 - RoSa-ex.nr.: FII p/268
- Alice Walker: Critical Perspectives Past and Present / Henry Louis Gates, K.A. Appiah, 1993 - RoSa-ex.nr.: GIV2 a/564
- Who's Schooling Who? Black Women and the Bringing of the Everyday Into Academe, Or Why We Started The Womanist / Layli Phillips, Barbara Mc Caskill, 1995 - RoSa-ex.nr.: leeszaal