07.11 | (Seksueel) partnergeweld

Gepubliceerd op 07/11/2024

Ook in 2024 vieren we op 11 november de Dag van het Feminisme. Dit jaar organiseert Furia die dag in het thema Naar een samenleving zonder geweld. Naar aanleiding hiervan stellen we deze week graag ons nieuw kennisdossier voor over partnergeweld. We lichten toe wat partnergeweld is, wat de gevolgen ervan zijn en hoe de strijd tegen partnergeweld in België verloopt. Daarnaast grijpen we de campagne Vanavond niet, schat van ZIJkant aan om ook dieper in te zoomen op seksueel geweld door een (ex-)partner als specifieke vorm van partnergeweld.

Partnergeweld

Wat is partnergeweld?

Het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IGVM) definieert partnergeweld als "alle vormen van fysiek, seksueel, psychologisch of economisch geweld dat plaatsvindt binnen het gezin of het huishouden of tussen voormalige of huidige echtgenoten of partners, ongeacht of de dader in dezelfde woning als het slachtoffer verblijft of heeft verbleven". Partnergeweld is doorgaans geen eenmalig feit, maar volgt een patroon dat toeneemt in ernst. Partnergeweld kan dus worden gezien als een spiraal van geweld waarin periodes van rust afgewisseld worden met periodes van geweld. Partnergeweld kent verschillende vormen die vaak samen voorkomen: verbaal en psychologisch partnergeweld, fysiek partnergeweld, financieel of economisch partnergeweld en seksueel partnergeweld. 

Partnergeweld komt voor in alle leeftijdscategorieën, in alle lagen van de bevolking en in elke soort relatie. Hoewel partnergeweld vaker niet dan wel wordt aangegeven en er dus sprake is van een zogenaamd dark number, leren officiële cijfers ons dat partnergeweld in België iets vaker voorkomt in Wallonië (16,3% van de bevolking werd ooit slachtoffer van partnergeweld) dan in Brussel (12%) en Vlaanderen (11%). Vrouwen zijn vaker slachtoffer van partnergeweld: volgens onderzoek van het IGVM werd 14,9% van de bevraagde vrouwen en 10,5% van de bevraagde mannen in het jaar voorafgaand aan de bevraging getroffen door geweld door een (ex-)partner. Bovendien worden vrouwen vaker slachtoffer van ernstiger en frequenter partnergeweld dan mannen en wordt het geweld in de meeste gevallen gepleegd door mannen. Toch mogen we niet uit het oog verliezen dat ook mannen slachtoffer worden en vrouwen pleger zijn. Dit druist in tegen heersende genderstereotypen, waardoor mannelijke slachtoffers en vrouwelijke daders taboe blijven.

De gevolgen van partnergeweld

Partnergeweld kan ernstige gevolgen hebben zowel op korte termijn als op lange termijn, waarbij de effecten nog kunnen voortduren nadat het geweld is gestopt. Iemand kan fysieke gevolgen ervaren zoals blauwe plekken, huidwonden, breuken of andere ernstige inwendige verwondingen. Daarnaast is er ook een duidelijk verband tussen partnergeweld en een slechte mentale gezondheid. Slachtoffers rapporteren bijvoorbeeld meer psychologische problemen, depressieve gevoelens, angststoornissen, schaamte- en schuldgevoelens, een negatief zelfbeeld, slaapproblemen, suïcidale gedachten en suïcidepogingen en een hoger gebruik van voorgeschreven antidepressiva en psychotrope geneesmiddelen.  Tot slot kan partnergeweld ook het professionele leven en de economische zelfstandigheid van een slachtoffer ernstig beïnvloeden. Zo stelt 72,9% van de slachtoffers dat het geweld een impact had op hun werk. In sommige gevallen kan dit zelfs leiden tot ontslag door bijvoorbeeld overdreven ziekteverzuim.

De strijd tegen partnergeweld

In België zijn er de afgelopen jaren een aantal initiatieven genomen om partnergeweld makkelijker op te sporen en te stoppen:

• Sinds 2012 kunnen politie en justitie overgaan tot tijdelijke huisverboden in risicovolle situaties van partnergeweld. De persoon die uit huis wordt geplaatst, moet de woning dan onmiddellijk verlaten, mag de woning niet meer betreden en krijgt een contactverbod met de inwonende personen opgelegd.
• Sinds 2013 werd het spreekrecht van artsen, psychologen en maatschappelijk assistenten uitgebreid. Dat staat hen toe om hun beroepsgeheim in bepaalde omstandigheden te doorbreken.
• In 2022 werd een mobiel stalkingalarm geïntroduceerd: dat is een fysieke knop die verbonden is met een telefoon en een persoon in nood onmiddellijk verbindt met hulpdiensten die het dossier van de persoon in kwestie kennen.
• Er is een verdere uitbouw van Veilige Huizen (de voormalige Family Justice Centers (FJC)) in België waarin verschillende actoren zoals politie, justitie en hulpverlening zijn gehuisvest en nauw samenwerken in de strijd tegen partnergeweld.

Meer weten over partnergeweld? Lees er meer over in ons nieuw kennisdossier over partnergeweld.

Seksueel partnergeweld

Seksuele toestemming in een relatie

De campagne Vanavond niet, schat van ZIJkant wil mensen ervan bewust maken dat seksuele toestemming binnen relaties even belangrijk is als daarbuiten. Aan de hand van een literatuurstudie en verschillende interviews deed ZIJkant onderzoek naar seks in een relatie mét toestemming maar zónder zin. ZIJKant sprak daarnaast met klinisch psycholoog Anoda Mbuku Kasi en seksuoloog Wim Slabbinck en ging op zoek naar redenen waarom mensen in een relatie instemmen met seks terwijl ze daar initieel geen zin in hebben en wat de gevolgen – zowel positief als negatief – daarvan zijn. De campagne eindigt met communicatietips over toestemming en zin in een relatie en met een aantal beleidsaanbevelingen.

De hardnekkige mythe dat seksueel geweld niet bestaat in een relatie en dat partners op elk moment voor elkaar beschikbaar moeten zijn voor seks, blijft namelijk bestaan. Toestemming vormt echter ook in partnerrelaties de basis voor een gezonde seksualiteitsbeleving.

Wat is seksueel partnergeweld?

Er is sprake van seksueel partnergeweld wanneer een (ex-)partner over de seksuele grenzen van de andere partner gaat en/of seksuele handelingen stelt onder dwang of tegen de wil van het slachtoffer. Seksueel partnergeweld is een ruim begrip. Het omvat zowel vernederende seksuele voorstellen als (pogingen tot) gedwongen seksuele handelingen of aanrakingen zoals verplicht worden om zich uit te kleden, gedwongen worden te masturberen, verplicht worden tot het kijken van pornografie, aantasting van de seksuele integriteit, verkrachting, enzovoort. In de meeste gevallen is seksueel partnergeweld geen alleenstaand feit en komt het voor in combinatie met andere vormen van partnergeweld zoals verbaal partnergeweld, fysiek partnergeweld en/of economisch partnergeweld.

13,8% van alle Belgische vrouwen en 2,4% van alle Belgische mannen werd sinds de leeftijd van achttien jaar ooit slachtoffer van seksueel geweld. In drie op de vier gevallen wordt het geweld gepleegd door iemand die het slachtoffer kent. Bij vrouwelijke slachtoffers bijvoorbeeld is de pleger in 48% van de gevallen de (ex-)partner. Het overgrote deel van de slachtoffers zijn vrouwen, maar ook mannen worden slachtoffer van seksueel partnergeweld.

De gevolgen van seksueel partnergeweld

De gevolgen van seksueel partnergeweld zijn vaak bijzonder ernstig en van blijvende aard. Zo heeft seksueel partnergeweld ten eerste ook een grote impact op de mentale gezondheid van een slachtoffer. Het geweld kan gevoelens van angst, machteloosheid en wantrouwen teweegbrengen, het trauma kan zorgen voor een afkeer van seksualiteit en kan zorgen voor een depressie en/of een posttraumatische stress-stoornis (PTSD) met symptomen zoals prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen, slaapstoornissen, concentratieproblemen, overmatige waakzaamheid, nachtmerries, geheugenverlies, alcohol- of drugsmisbruik, enzovoort. Daarnaast kan seksueel partnergeweld zorgen voor fysieke problemen, waaronder gynaecologische klachten. Wanneer seksueel partnergeweld voorkomt in combinatie met psychologisch partnergeweld, zijn de gevolgen doorgaans nog heftiger en ernstiger en kunnen deze ervaringen zelfs veranderingen in de persoonlijkheidsstructuur teweegbrengen. Om deze gevolgen te vermijden, is het dus uitermate belangrijk om seksueel partnergeweld op te sporen en te stoppen.

Meer lezen over seksueel partnergeweld? Lees erover in ons nieuw kennisdossier over seksueel partnergeweld.

In de pers:

• Natuurrampen doen partnergeweld toenemen (MO*, 11/10/2024)
• Man brengt ex-partner om het leven in Evere (VRT NWS, 09/10/2024) 
• Man die ex-partner neerschoot met jachtgeweer krijgt maximumstraf, slachtoffer: "Ik sta hier voor alle vrouwen die geen stem meer hebben" (VRT NWS, 01/10/2024)
• Dit jaar al 14 vrouwen gedood door (ex-)partner: “Bij elk geval van stalking moeten alarmbellen afgaan” (De Standaard+, 27/09/2024)
• Vrouw (42) uit Kinrooi met geweld om het leven gebracht: ex-partner gearresteerd ( VRT NWS, 25/09/2024)
• Maria’s niece sought a DVO to protect her. Her ex-partner went out and bought an axe | Domestic violence (The Guardian, 08/09/2024)
• Dood olympische atlete Rebecca Cheptegei zoveelste geval van partnergeweld in ‘koninkrijk van marathonlopers’ (De Standaard, 05/09/2024)

Meer weten?

• RoSa thema: Partnergeweld
• RoSa thema: Seksueel partnergeweld
• RoSa thema: Gendergerelateerd geweld
• Pers:pectief 01/04/2020: Gevolgen van corona in de huiselijke sfeer
• Pers:pectief 20/02/2020: Partnergeweld in België
• RoSa kijkt: Jackson Katz - Violence and silence

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Reinventing Love: How The Patriarchy Sabotages Heterosexual Relationships / Mona Chollet, 2024 - RoSa-ex.nr.: 100.1 CHOL 2024
• Domestic Violence Against Men And Boys: Experiences Of Male Victims Of Intimate Partner Violence / Elizabeth A. Bates, Julie C. Tayler, 2023 - RoSa-ex.nr.: 901 BATE 2023
• Intimate Partner Violence and The General Practice Towards Intersectional Caring Practices / Eva Vergaert, 2022 - RoSa-ex.nr.: 901 VERG 2022
• The Politics Of Surviving: How Women Navigate Domestic Violence And Its Aftermath / Paige L. Sweet, 2021 - RoSa-ex.nr.: 901 SWEE 2021
• Men, Masculinities and Intimate Partner Violence / Floretta Boonzaier, Margunn Bjørnholt & Lucas Gottzén [Eds.], 2021 - RoSa-ex.nr.: 901 GOTT 2021
• Als liefde overleven wordt: de vele gezichten van partnergeweld / Anne Groenen & Triene-Mie Le Compte, 2020 - RoSa-ex.nr.: 901 COMP 2020
• Gender, Power, And Violence: Responding To Sexual And Intimate Partner Violence In Society Today / Angela F. Hattery & Earl Smith, 2019 - RoSa-ex.nr.: 9 HATT 2019
• Domestic Abuse, Homicide And Gender: Strategies For Policy And Practice / Jane Monckton Smith, Amanda Williams, Frank Mullane, 2014 - RoSa-ex.nr.: 901 SMIT 2014
• Female Offenders of Intimate Partner Violence: Current Controversies, Research and Treatment Approaches / Lisa M. Conradi & Robert Geffner, 2012 - RoSa-ex.nr.: 901 CONR 2012
• L'aide aux auteur(e)s de violences conjugales et intrafamiliales / Vincent Libert, Anna Jacob & Cécile Kowal, 2012 - RoSa-ex.nr.: 901 LIBE 2012

Bron hoofdafbeelding en banner: Kelly Sikkema via Unsplash

#RoSaschrijft #Perspectief #Nieuwsbrief #Dag #Feminisme #1111 #Seksueel #Partner #Geweld #Gender #Toestemming #MeToo