Gerda Lerner

Gerda Lerner (1920-2003) is een in Oostenrijk geboren, Amerikaanse geschiedkundige, auteur en een waar pionier die in de jaren zeventig vrouwen de geschiedenis in schrijft en zodoende hun rechtmatige positie in het collectieve geheugen opeist. Lerner is een gerenommeerd academica en de geschiedkundige die vrouwenstudies in de Verenigde Staten van Amerika heeft mogelijk gemaakt, en daarmee een belangrijk precedent zet in academia wereldwijd.

Bron foto: UW-Madison, CC BY 3.0, via WikiCommons

Leven

Op 30 april 1920 wordt Gerda Hedwig Kronstein geboren in een rijk Joods gezin in Wenen, Oostenrijk. Haar vader Robert heeft er een grote apotheek. Haar moeder Iliona is artiest en bohemienne in hart en nieren.

Niet lang na de Duitse annexatie van Oostenrijk in 1938, wordt Robert getipt dat het Nazistische regime hem wil arresteren vanwege zijn rol in het Oostenrijkse verzet het nazisme. Hij vlucht naar Liechtenstein, waar hij eerder een apotheek was begonnen. In zijn afwezigheid arresteren nazistische officieren zijn vrouw en dochter om hem zo te dwingen terug te komen. Na vijf weken heeft hij voldoende geld bij elkaar gekregen om zijn vrouw en dochter vrij te kopen. Deze periode in gevangenschap zal een grote indruk nalaten op Gerda Lerner.

Een jaar later weet Lerner de oorlogssituatie in Europa te ontlopen door met haar vriend, Bernard Jensen, een schijnhuwelijk aan te gaan en naar de Verenigde Staten van Amerika te verhuizen. In 1940 beëindigen ze het huwelijk. In 1941 trouwt ze met Carl Lerner, een communistische theaterdirecteur. Ze neemt zijn naam over om discriminatie op basis van haar Joodse achternaam te voorkomen. Om zijn kansen in de filmindustrie te vergroten verhuizen de twee naar Hollywood. Daar helpt Gerda Lerner bij de oprichting van een afdeling van het Congress of American Women, een communistische organisatie, in Los Angeles.

Op dat moment heerst in de VS een uitgesproken anticommunistisch klimaat. Onder invloed van senator McCarty voert de Amerikaanse overheid een ware klopjacht op iedereen die er mogelijks communistische sympathieën op nahoudt. Het McCarthyisme maakt ook in Hollywood een sterke opmars met onder meer de verhoren van de House Un-American Activities Committee (HUAC) als gevolg, waarbij tien auteurs en regisseurs mensen in het Hollywoodmilieu verklikken voor communistische ideeën en acties. Vanwege de politieke vervolging van communistische sympathisanten keren de Lerners terug naar New York, waar Gerda Lerner haar intrede doet in de academische wereld.

Academische carrière

Lerners academische carrière gaat van start in 1958. Ze behaalt een bachelor aan de New School for Social Research, en later ook een master en doctoraat aan de prestigieuze Colombia University. Haar doctoraal proefschrift gaat over twee abolitionistische zusters uit Zuid-Carolina. Vanaf 1968 geeft Lerner les aan het Sarah Lawrence College. Vier jaar later ontwikkelt ze samen met de Renaissance geschiedkundige Joan Kelly het eerste masterprogramma voor vrouwengeschiedenis in de Verenigde Staten van Amerika. In 1973 zou Lerner aan The New York Times verteld hebben dat het aantal geïnteresseerden aanvankelijk in een telefooncel paste. In het begin van de jaren zeventig neemt de interesse in het onderwerp gestaag toe.

In 1980 wordt ze professor aan de Universiteit van Wisconsin, waar ze een doctoraatsprogramma in vrouwengeschiedenis op poten zet. 

Haar artikel The Lady and the Mill: Changes in the Status of Women in the Age of Jackson (1969) illustreert hoe klasse wordt geanalyseerd in vrouwengeschiedenis. Hierna publiceert Lerner verschillende baanbrekende werken zoals Black Women in White America (1973), The Creation of Patriarchy (1987) en The Creation of Feminist Consciousness (1993).

Lerner brengt het tot dan grotendeels ontbrekende vrouwenperspectief binnen in de academische geschiedschrijving.

Daarnaast ontwikkelt ze afstudeerprogramma’s in vrouwengeschiedenis. Hierbij betrekt ze ook de perspectieven en werken van zwarte vrouwen die destijds nog vaak geweerd werden in de witte, mannelijke bastions van de departementen geschiedenis. Volgens Alice Kessler-Harris, geschiedenisprofessor aan Colombia University, heeft Lerner het mogelijk gemaakt dat vrouwengeschiedenis niet alleen een legitiem, maar een centraal gebied werd in de sociale en politieke wetenschappen.

Gerda Lerner sterft in januari 2003 en laat een indrukwekkende academische erfenis achter.

Enkele cruciale publicaties

Black Women in White America (1973)

In dit werk verzamelt Lerner als redacteur tal van zeldzame documentaire bronnen waarin zwarte vrouwen vertellen over zichzelf, hun leven, hun ambities en hun strijd tegen systemisch racisme en seksisme. De aangesneden onderwerpen variëren van zelfhulp in familie- en gemeenschapsverband, over inspirerend heldendom, tot economische discriminatie en geweld.

Women and History vol I: The Creation of Patriarchy (1987)

In The Creation of Patriarchy vertrekt Lerner vanuit de idee dat het patriarchaat een historisch systeem is met een beginpunt, wat impliceert dat het ook een eindpunt zou moeten (kunnen) hebben. Haar onderzoek start in de geschiedenis van het oude Mesopotamië. De volgenden zaken komen aan bod: (I) de vorming van privébezit, (II) het onderhoud van de patriarchale familie, (III) de dominantie en hiërarchie van mannen, (IV) institutionalisering van ongelijkheid, (V) de verhouding van de man ten opzichte van productiemiddelen, (VI) de godinnen en hun vervanging door een dominante god, (VII) het monotheïsme, (VIII) de heilige gemeenschap en (IX) de symbolische devaluatie van de vrouw ten opzichte van het goddelijke.

Women and History vol II: The Creation of Feminist Consciousness (1993)

In het tweede deel van Women and History biedt Lerner een overzicht van de Europese cultuur van de zevende eeuw tot en met de negentiende eeuw. Ze focust hierbij op de verschillende beperkingen die voortvloeien uit een door mannen gedomineerde cultuur en de ontwikkeling van het feministische denken. Daarnaast onderzoekt Lerner thema's zoals de symbolische en effectieve uitsluiting van vrouwen van tradities in hun samenlevingen, hun onderwijsachterstand en hun (strijd om te) schrijven. Volgens Lerner is schrijven een manier waarmee vrouwen hun bijdrage hebben geleverd aan ideologische productie.

Tekortkomingen en bijdragen

Als pionier heeft Lerner de fundamenten van vrouwenstudies gelegd en is haar academische werk van ontegenzeggelijke waarde. Haar werk wordt nog steeds gelezen, ook aan Vlaamse universiteiten. Toch is er in de laatste decennia steeds meer - terechte - kritiek op de kortzichtigheid van haar werken. Zo kapitaliseert haar eerste publicatie op de werken van zwarte vrouwen en vrouwen van kleur. Hoewel ze haar platform inzet om hun perspectieven aan bod te laten komen, maakt Lerner naam voor zichzelf dankzij deze publicatie, het werk én de daarin aangekaarte ervaringen van discriminatie van zwarte vrouwen en vrouwen van kleur. 

Ook Lerners Women and History wordt bekritiseerd, ditmaal vanwege haar westocentrische blik op de geschiedenis van de mens. In haar relaas situeert Lerner het begintpunt van die geschiedenis namelijk in het Oude Nabije Oosten om zich vervolgens te verplaatsen naar Hellas en het Romeinse Rijk tijdens de klassieke oudheid en tot slot te eindigen in West-Europa, alsof deze geografische en culturele verschuivingen de evolutie van de mens zouden symboliseren. Lerner is daarmee een kind van haar tijd en niet vrij van de beperkte blik die in westerse universiteiten veelal wordt onderwezen. In haar publicatie schrijft ze vanuit haar eigen, en dus westerse, perspectief. Verschillende academici wijzen er dan ook op dat Lerner het intersectioneel denken - dat cruciaal is in het feministische denken - vreemd was. 

Ondanks haar perspectivistische tekortkomingen verdedigt Lerner ook verschillende stellingen met een aanhoudende relevantie voor academisch onderzoek vandaag en heeft ze als pionier in vrouwengeschiedenis een onmiskenbare bijdrage geleverd aan de feministische beweging. Volgens Lerner is vrouwengeschiedenis “indispensable and essential to the emancipation of women”. Ze meent dat het patriarchaat een historisch proces is, waarbij vrouwen essentieel en centraal zijn in het ontwikkelen van de samenleving, alsook altijd actoren en agents zijn geweest in de geschiedenis. 

Lerners intentie is om vrouwen "hun geschiedenis" (terug) te geven en op deze manier een antwoord te bieden op de vraag hoe het patriarchaat is gecreëerd en in stand wordt gehouden. Daarnaast hoopt ze een women’s consciousness, en liever nog een feminist consciousness, te creëren door vrouwengeschiedenis te onderzoeken en te populariseren.

Erkenning

Lerner ontvangt doorheen haar leven tal van prijzen en erkenningen. Zo wint ze in 1986 de Joan Kelly Prize van de American Historical Association voor The Creation of Patriarchy (1987). De Organization of American Historians reikt vanaf 1992 een jaarlijkse Lerner-Scott Prize uit, genaamd naar Lerner zelf en Anne Firor Scott. Deze prijs is bestemd voor de auteur van het beste doctoraat over vrouwengeschiedenis in de Verenigde Staten van Amerika. Ook wordt ze in 1998 verkozen als fellow van het American Academy of Arts and Scienes. In 2002 ontvangt ze een Bruce Catton Prize voor Lifetime Achievement in Historical Writing van de Society of American Historians.

Meer weten?

• RoSa thema: Feministische golven
• RoSa thema: Tweede feministische golf

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Living With History / Making Social Change / Gerda Lerner, 2009 - RoSa-ex.nr.: M/439
• Black Women in White America: A Documentary History / Gerda Lerner, 1973 – RoSa-ex.nr.: FII g/7
• The Creation of Patriarchy / Gerda Lerner, 1987 – RoSa-ex.nr.: FII m/334
• The Creation of Feminist Consciousness: From the Middle Ages to Eighteen-Seventy / Gerda Lerner, 1993 – RoSa-ex.nr.: FII m/259