Jane Addams

Jane Addams (1860-1935) is een Amerikaans filosofe, zelfverklaard sociologe en auteur. Ze neemt een vooraanstaande rol op in de strijd voor het vrouwenkiesrecht en de vrede, wat haar in 1931 de Nobelprijs voor de Vrede oplevert. 

Politieke invloed van haar vader

Addams is geboren en getogen in de Amerikaanse staat Illinois. Haar vader is politicus (een onafhankelijke Quaker) en een fervent abolitionist. Hij zetelt onder meer in de senaat van Illinois en staat mee aan de wieg van de latere Republikeinse partij. Vader Addams is ook een trouwe vriend en volgeling van Abraham Lincoln. Zijn overtuigingen zullen de wereldvisie en het engagement van Jane Addams mee kleur geven. De moeder van Addams sterft door complicaties bij een zwangerschap wanneer ze twee jaar is.

Haar opleiding had Addams graag aan het recent geopende Smith College gevolgd, een hoog aangeschreven onafhankelijk opleidingscentrum voor vrouwen, maar daar blijkt haar vader geen al te grote voorstander van te zijn, wegens te ver.  Uiteindelijk gaat ze op vraag van haar vader naar het vlakbij gelegen Rockford Female Seminary, waar ook haar zussen les volgen, of gevolgd hebben. Later verhuist het gezin naar Philadelphia waar Addams haar opleiding voortzet aan het Women's Medical College.

Op gezondheidsvlak krijgt Jane Addams af te rekenen met de ziekte van Pott, een variant van Tuberculose die de beenderen en gewrichten, en meer specifiek de wervelkolom aantast. Haar ruggengraat groeit krom, wat haar in vlagen veel pijn levert. Lange perioden leeft ze erdoor als invalide. Vooral in haar jaren als twintiger ziet ze zwaar af van de pijn. Addams is in die periode lang depressief en ongelukkig. 

Armen niet enkel helpen, maar uit de armoede halen

Na een ingrijpende medische behandeling wordt de pijn draaglijker en voelt Addams dat ze 'andere oorden moet opzoeken'. Een tweejarige reis door Europa volgt in 1883. Ze is onder de indruk van wat ze ziet en meemaakt. In 1887 keert ze terug naar Europa, waar ze onder meer een liefdadigheidsorganisatie in Londen bezoekt met als filosofie 'armen moeten niet enkel geholpen worden, maar ook ondersteund worden om uit de armoede te geraken'. Participatie van het doelpubliek staat er centraal en dat spreekt Addams wel aan. De ervaring zal haar zo sterk inspireren dat het latere Hull House dat ze opricht in 1889 in Chicago op het Londense concept gebaseerd is, met een lichte uitzondering, Hull House zou er enkel en specifiek voor en door vrouwen komen. 

Hull House is een soort ‘settlement house’: een openbaar onderkomen voor buurtarmen en een centrum voor sociale hervorming. Nieuw aan het concept van Hull House is dat er mensen van verschillende economische klassen en achtergronden op gelijke voet samenwonen, werken en leven. Iets dat niet zo vanzelfsprekend is in het Amerika van eind de 19de eeuw. 

Ondanks dat Hull House reeds in 1889 wordt opgericht, bereikt het centrum zijn finale vorm pas in 1912. Op zijn hoogtepunt is Hull House een ontmoetingsplek voor intellectuelen waar debatten, activiteiten en onderwijsmomenten elkaar afwisselen. Sinds 2012 ligt de werking er officieel stil. Het huis zelf is nu te bezichtigen als het Jane Addams Hull-House Museum.

'Moeder van het sociaal werk'

Addams wordt ook wel 'de moeder van het sociaal werk' genoemd en groeit uit tot één van de meest prominente hervormers gedurende het progressieve tijdperk (1890-1920). Ze wordt een veel gevraagd auteur en spreker over onderwerpen zoals sociale democratie. Op een bepaald moment wordt ze zelfs uitgenodigd bij dan president van de VS, William McKinley. 

Jane Addams kan niet alleen een fervent voorvechtster voor de rechten van de vrouw genoemd worden. Addams strijdt ook actief voor een verbetering van onder meer kindzorg en algemene gezondheidszorg en voor een politieke hervorming gestaafd op de idealen van de democratie. Ze zetelt een tijd in de Chicago Board of Education en treedt als vice-president op voor de National American Woman Suffrage Association. Ook schrijft Adams verscheidene boeken over een waaier aan onderwerpen: van sociale hervormingen, over vrede en democratie tot het stadsleven in Chicago.

Women's International League for Peace & Freedom

Addams is, naast haar vele werkzaamheden binnen Hull House en in het kader van sociale democratie, ook erg actief in de strijd tegen oorlog en andere vormen van geweld. Ook over vrede denkt Addams al vroeg luidop na. Wat betekent vrede? Wat trekt jonge mannen aan om ten strijde te trekken? Het zijn vragen die ze al stelt nog voor er sprake is van de Eerste Wereldoorlog. 

Zodra WOI uitbreekt en nog voor er van inmenging van de VS sprake is, springt Addams in actie. Ze richt mee de Union against Militarism op, staat aan de wieg van de Emergency Federation of Peace Forces in Chicago en neemt een prominente rol op in de nieuw opgerichte Women Peace Party. 

Die laatste partij wordt op een bepaald moment uitgenodigd om deel te nemen aan een internationale bijeenkomst in Den Haag: het internationale vrouwenvredescongres Den Haag 1915. Addams wordt er als president van het gebeuren naar voor geschoven. 

De bijeenkomst zal de geboorte van de Women's International League for Peace & Freedom (WILPF) inleiden. De Women Peace Party wordt al snel de Amerikaanse tak van de internationale organisatie. Addams fungeert als internationaal president van deze onder haar leiding opgerichte organisatie. Ze zal de positie een decennium lang op zich nemen. Mede-oprichters zijn Marian Cripps, Emily G. Balch en Margaret E. Dungan.

Van notities van de hand van Jane Addams kwam o.a. het boek Women at The Hague: The International Congress of Women and Its Results (2003) tot stand. In het boek worden het congres alsook ruimere concepten als 'vrede', 'oorlog' en 'politiek' omschreven. Voor meer informatie over de Women's International League for Peace & Freedom (WILPF) kan je terecht op de officiële website.

Nobelprijs voor de Vrede (1931)

In 1931 mag Jane Addams als tweede vrouw - na Bertha von Suttner in 1905 -  de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst nemen. Ze krijgt deze onderscheiding onder meer voor haar onnavolgbare inzet bij het oprichten en uitbreiden van Hull House in haar thuisstad Chicago alsook haar inspanningen voor het WILPF. De eer valt haar echter niet zomaar te beurt. Er gaan acht geweigerde nominaties in haar naam aan te pas, voor het in 1931 eindelijk zo ver is. Ze is de eerste Amerikaanse vrouw de haar naam achter de Nobelprijs voor de vrede mag plaatsen. Het prijzengeld dat erbij komt kijken doneert ze integraaal aan de WILPF. 

Hoewel Bertha von Suttner en Jane Addams grotendeels in dezelfde periode leven is er weinig band tussen beide vredesactivisten. Terwijl von Suttner vooral in het begin van de 20ste eeuw actief is als vredesactivist en overlijdt nog voor WOI zijn begin kent, zal het activisme van Addams met een focus op vrede vooral na WOI vorm krijgen en tot uiting komen. Je zou kunnen zeggen dat ze 'elkaar afgelost hebben'. 

Mary Rozet Smith

Addams persoonlijke leven blijft lang erg onbesproken in verhouding tot haar impressionante CV. Daar komt sinds het begin van de 21ste eeuw verandering in. Addams leeft zowat haar hele volwassene leven samen met andere vrouwen en dit blijkt niet enkel platonisch. Zo zou ze een relatie van meer dan veertig jaar hebben gehad met Mary Rozet Smith. Rozet Smith is dochter van een rijke papierfabrikant. Ze werkt als vrijwilligers bij Hull House wanneer ze Addams leert kennen, maar groeit later vooral uit tot een gulle donor de werking. 

Addams en Rozet Smith worden onder meer gezamenlijke eigenaars van een huis. Ze blijven samen(wonen) tot aan het overlijden van Addams in 1935. 

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek

• Jane Addams: spirit in action / Louise W. Knight, 2010 - RoSa ex.nr.: T/1184
• Champions for peace: women winners of the Nobel Peace Prize / Judith Hicks Stiehm, 2006 - RoSa ex.nr.: W2/92
• Peace women / Angelika U. Reutter & Anne Rüffer, 2004 - RoSa ex.nr.: T/830
• Jane Addams's social thought as a model for a pragmatist-feminist communitarianism / Judy D. Whipps - Artikel in ‘HYPATIA’, 2004
• Bending the future to their will: civic women, social education, and democracy / Margaret Smith Crocco, 1999 - RoSa ex.nr.: FII m/409
• Lynching and rape: an exchange of views /Jane Addams & Ida B. Wells (editor & introductie: Bettina Aptheker), 1977 - RoSa ex.nr.: FII l/7