Gender in theater en dans

Ondervertegenwoordiging

Uit het onderzoek Vrouw/man-verhoudingen in het Vlaams podiumkunstenlandschap van 2014 blijkt dat in Vlaanderen slechts 66% van de vrouwelijke alumni doorstroomt naar het Vlaamse gesubsidieerde werkveld tegenover 78% van de mannen. De uitzonderingen die deze regel bevestigen zijn de Operastudio en de school voor hedendaagse dans P.A.R.T.S.. Hoewel het merendeel (67%) van de studenten in de theater- en dansopleidingen vrouw is, zet die oververtegenwoordiging zich dus niet voort in het Vlaamse gesubsidieerde podiumkunstenlandschap (40%). Het aandeel vrouwen dat actief is in de podiumkunsten verschuift bovendien sterk met de leeftijd. Vanaf 55 jaar raken vrouwen in de podiumkunsten veelal uit beeld. Hoe hoger de leeftijdscategorie, hoe scherper de ongelijkheid van de genderverhouding.   Opvallend is dat in kleinere podiumkunstorganisaties meer vrouwen dan mannen werken terwijl in middelgrote en grote organisaties een goede genderbalans is onder de werknemers. Dit genderevenwicht vertaalt zich echter niet in de topfuncties. Deze tendens is uitgesproken opvallend bij grote festivals en stadstheaters, waar geen enkele vrouw ten tijde van het onderzoek een directeursfunctie bekleedde.

Vrouwen zijn dus oververtegenwoordigd in als studenten maar ondervertegenwoordigd in leidinggevende functies in de podiumkunsten – zowel als docent in opleidingen als in directiefuncties in de bredere sector. Net zoals in veel sectoren, blijken vrouwen ook in deze sector moeilijk door te stoten naar de hogere échelons. Dit fenomeen noemt men de leaky pipeline.  

Erkenning

Uit datzelfde onderzoek blijkt dat mannelijke kunstenaars in dit veld vaker gelauwerd worden om hun werk dan vrouwen. Ook zijn het veelal mannen die gevraagd worden om de State of the Union, de ondertussen traditionele speech op het theaterfestival, te geven.  

Grensoverschrijdend gedrag

Nadat eind 2017 meerdere vrouwen in de Amerikaanse filmwereld getuigen over hun #MeToo-ervaringen en dichterbij huis publiekslieveling Bart De Pauw onder vuur komt te liggen, lanceert de Vlaamse minister van Media en Cultuur, Sven Gatz, in 2018 een onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag in de cultuur- en mediasector. Hieruit blijkt dat meer dan de helft van de bevraagde vrouwen het voorgaande jaar grensoverschrijdend gedrag meemaakte. Ongepaste opmerkingen kwamen het meeste voor. Daarboven geeft één op vier vrouwen aan het slachtoffer geworden te zijn van ongewenste fysieke of seksuele toenaderingen op het werk. Zo’n 4% verklaart gedwongen of gechanteerd te worden om seksueel contact aan te gaan. Hoewel mannen opvallend minder geconfronteerd werden met grensoverschrijdend gedrag, geeft 18% onder hen aan een bepaalde vorm grensoverschrijdend gedrag te hebben ervaren. Tot slot toont het onderzoek aan dat ongelijke machtsverhoudingen vaak een rol speelde in de voorvallen. Tijdens de voorstelling van de resultaten van het onderzoek dat de Vakgroep Sociologie van de UGent uitvoerde in opdracht van Sven Gatz, stelde de Vlaamse minister een actieplan voor om de problematiek aan te pakken.

Nadat Jan Fabre zich even verbaasd als kritisch uitliet over de cijfers, publiceren in september 2018 twintig van zijn (voormalige) medewerkers een open brief waarin ze het grensoverschrijdende gedrag van de kunstenaar aanklagen om toekomstige performers te waarschuwen en het publiek te informeren. De affaire veroorzaakt controverse: waar sommige gezaghebbende stemmen in de artistieke wereld verwijzen naar “de dunne lijn” tussen kunst en grensoverschrijdend gedrag, schrijven meer dan 150 choreografen zelf een open brief waarin ze aangeven solidair te zijn met de slachtoffers van Fabre en verklaren in de toekomst niet langer weg te kijken van dit misbruik.  

In Nederland moet de Vlaamse Jappe Claes in oktober 2017 opstappen als docent aan de Amsterdamse Theaterschool wegens een seksuele relatie met één studente, en “grensoverschrijdend gedrag, seksuele toespelingen en misbruik van zijn positie als docent en leidinggevende” ten opzichte van bijna twintig andere vrouwelijke studenten.

Meer lezen:

• Minister Gatz stelt actieplan voor tegen grensoverschrijdend gedrag in cultuur- en mediasector (Kunstenpunt, update 30/03/2020)

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• An anthology: women’s work is never done / Catherine De Zegher, 2014 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/757
• De bovenbenen van Olga de Haas: achter de schermen van de Nederlandse balletwereld / Anna Aalten, 2002 – RoSa-ex.nr.: GIV2g/52
• Lydia Chagoll: 25 jaar ballet / Lydia Chagoll, Els Brouwers en Frans Buyens, 2002 – RoSa-ex.nr.: T/672
• Women stage directors speak: exploring the influence of gender on their work / Rebecca Daniels, 1996 – RoSa-ex.nr.: EII a/582
• Forgotten leading ladies of the American theatre: lives of eight female players, playwrights, directors, managers and activists of the eighteenth, nineteenth and early twentieth centuries / Mary M. Turner, 2014 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/747
• Feminist futures? Theatre, performance, theory / Elaine Aston & Gerladine Harris, 2006 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/523