Period Power: A Manifesto For The Menstrual Movement - Nadya Okamoto
Nadya Okamoto
Period Power: A Manifesto For The Menstrual Movement
New York: Simon & Schuster, 2018. 354 p.
menstruatie / media / attituden / boek / bevalling / acties
RoSa-ex.nr.: C a/667
Op de indrukwekkende leeftijd van twintig jaar publiceert Nadya Okamoto haar eerste boek: een lijvig hoewel luchtig manifest waarin ze een lans breekt voor een inclusieve, intersectionele en internationale menstruatiebeweging. Haar doel? Het taboe rond menstruatie doorbreken om bij te dragen aan de strijd voor gendergelijkheid. In haar kenmerkende jeugdige schrijfstijl vertelt Okamoto ongegêneerd over haar eerste menstruatie, legt ze lezers in begrijpelijke taal uit wat er precies gebeurt in je lichaam wanneer je menstrueert en geeft ze zowel een historisch als een actueel overzicht van verschillende menstruatieproducten. Daarbij heeft ze oog voor de impact van deze producten, zowel op het menselijk lichaam en welzijn als op het klimaat. Thema’s als de culturele (mis)representatie van menstruatie, menstruatieschaamte, menstruatiearmoede en de omstreden tampontaks komen ook uitgebreid aan bod. Dit laagdrempelige en vaak grappige manifest is uitermate geschikt voor een jonger lezerspubliek, maar is ook voor volwassen lezers een rijke bron van informatie.
Introductie
Het boek opent met een lachwekkend verhaal over Okamoto’s eerste menstruatie. Hoewel ze opgroeit in “a family that talks about body parts and puberty, [...] in all its gory glory”, heeft ze op dat moment geen idee wat haar overkomt (p. 3). Haar moeder had haar verteld over menstruatie en Okamoto had veel vragen gesteld, maar het het donkere, geklonterde goedje in haar onderbroek kwam niet overeen met het beeld dat zij had van (menstruatie)bloed.
Okamoto is in eerste instantie blij, en zelfs trots, dat ze “vrouw geworden is”, maar stelt vast dat ze helemaal niet was voorbereid op deze transitie. Niet alleen de fysieke ongemakken die ze nu aan de lijve ondervindt zijn nieuw, maar ook de hormonale, emotionele en zelfs logistieke implicaties had ze niet kunnen anticiperen. Het hele gebeuren inspireert Okamoto om zich meer en meer te verdiepen in de wondere wereld van menstruatie: wat gebeurt er precies in je lichaam, welke geurtjes en kleurtjes kunnen op eventuele onregelmatigheden of ziekten wijzen, welke producten zijn er beschikbaar om je menstruatie op te vangen, wat zijn de voor- en nadelen ervan, waarom berust er een taboe op menstruatie. In de zomer nadat ze afstudeert van de middelbare school besluit ze haar opgedane kennis in een boek te gieten om jongeren in te lichten over menstruatie, en om een breed publiek te sensibiliseren over de de impact van menstruatie op gender(on)gelijkheid. In 2018 is het zover en ligt haar manifest Period Power: A Manifesto For The Menstrual Movement in de rekken.
The bloody truth
In het eerste hoofdstuk schetst Okamoto “the bloody truth”: alle informatie, concrete beschrijvingen en belangrijke details rond menstruatie die zij als jong meisje niet had gekregen in opvoeding of onderwijs, maar die haar beter hadden voorbereid op haar eerste maandstonden. Hieronder vatten we de grote lijnen samen van Okamoto’s relaas over wat er precies gebeurt in je lichaam tijdens je cyclus:
- Je ‘maandstonden’ of ‘menstruatie’ is slechts één korte periode van gemiddeld drie tot vijf dagen waarin je menstruatiebloed verliest. Dat gebeurt min of meer om de 28 dagen, een periode die we een ‘cyclus’ noemen. Die periode varieert bij iedereen in functie van hormonen, levensstijl en stress. Bij sommige mensen is de cyclus erg regelmatig, bij anderen dan weer niet.
- In het begin van iedere cyclus maken de geslachtshormonen oestrogeen en progesteron baarmoederslijmvlies aan. Dit bloederige weefsel omlijnt dan je baarmoeder.
- Ongeveer halverwege je cyclus vindt de eisprong of ovulatie plaats. Een gerijpte eicel verlaat dan de eierstokken en baant zich via de eileiders een weg naar de baarmoeder.
- Als je tijdens je cyclus seks hebt die leidt tot conceptie, nestelt de bevruchte eicel zich in het baarmoederslijmvlies. Als je niet zwanger wordt, breekt het baarmoederslijmvlies af en verlaat het je baarmoeder via je vagina: dit is je menstruatie.
Hoeveel menstruatiebloed verlies je zoal?
Gemiddeld verlies je 30 tot 72 ml bloed. Meer dan 60 ml is eerder veel. Om je een idee te geven: een gemiddelde tampon absorbeert zo’n 5 ml bloed. Menstruatiecups vangen meestal 11 tot 30 ml bloed op, en vaak staan de verhoudingen aangegeven op de cup.
Hoe ziet dat menstruatiebloed er eigenlijk uit?
Menstruatiebloed ziet er niet uit zoals bloed bij pakweg een schaafwonde op je knie. Het is bij iedereen anders, maar het is meestal dikker, klonterige en donkerder dan gewoon bloed omdat er ook weefsel, bloedproppen, vaginaal slijm en bacteriën in vermengd zitten. Verschillende geuren en kleuren zijn dan ook perfect normaal, stelt Okamoto gerust: het varieert van persoon tot persoon, en van cyclus tot cyclus. Enkel wanneer je menstruatiebloed wat “fishy” ruikt, is het raadzaam om een arts te raadplegen. Dat kan namelijk wijzen op een vaginale infectie. Okamoto doorbreekt nog meer taboes: “Pooping more during your period?” Helemaal niet zo gek, aldus Okamoto. Dat heeft namelijk te maken met de schommelende niveaus progesteron tijdens je cyclus.
De kleur van menstruatiebloed kan variëren van zeer donkerbruin tot fel rood. Dat heeft te maken met hoe lang het bloed blootgesteld is aan zuurstof. Dat is dan weer wél te vergelijken met ander bloed: net zoals bloed feller rood zal zijn wanneer het vers uit een schaafwonde stroomt en later (door het contact met zuurstof!) donkerder wordt, verandert ook het pigment van je menstruatiebloed naar gelang het water in je bloed evaporeert. Hoe feller rood de kleur van je menstruatiebloed, hoe recenter het je lichaam heeft verlaten. Op dag twee en drie van je menstruatie, verlies je meestal het meeste en dus het snelste bloed, waardoor de kleur waarschijnlijk feller is.
Wie menstrueert? En voor hoelang?
De meeste mensen die geboren worden met een vagina, zullen ergens tussen de leeftijd van tien tot vijftien jaar beginnen menstrueren. Niet alleen cis vrouwen, maar ook intersekse, non binaire of trans personen met een baarmoeder kunnen menstrueren. Het is niet ongewoon om de maanden voor je eerste menstruatie meer (witte) vaginale afscheiding te verliezen. Soms kan je dus al op voorhand weten dat je weldra zal beginnen menstrueren. Menstrueren doe je gemiddeld zo’n veertig jaar. Wanneer je menstruatie langer dan één jaar uitblijft, meestal op 50- tot 55-jarige leeftijd, spreken we van de menopauze.
Wat is PMS?
PMS staat voor ‘premenstrueel syndroom’, wat uiteenlopende symptomen kent: van mood swings (stemmingsschommelingen) en gebrekkige concentratie, over gevoelige borsten en buikpijn tot vermoeidheid en neerslachtigheid. De lijst van mogelijke symptomen is lang en divers, wat grotendeels te maken heeft met de hormoonschommelingen tijdens je cyclus. PMS is dan ook heel normaal: zo’n 75% van zij die menstrueren geeft aan één of meerdere symptomen te ervaren, maar ernstige klachten zoals ronduit verblinde pijn zijn eerder uitzonderlijk. In die gevallen kan er sprake zijn van een aandoening zoals endometriose of PMDD wat gepaard kan gaan met ernstige buikkrampen en hoofdpijn.
Een goede maatstaf is dan ook: ongemak kan je verwachten tijdens je menstruatie, maar als je echt pijn hebt, is het goed om dit te bespreken met je arts en te bekijken wat er gaande is en wat je pijn kan verlichten.
Soms kunnen pijnstillers of bepaalde hormonale vormen van anticonceptie (zoals de pil) helpen om de pijn te verlichten.
Menstruatieproducten
In hoofdstuk drie volgt een uiteenzetting van de meest gebruikte menstruatieproducten, hun - soms opmerkelijke - geschiedenis evenals hun voornaamste voor- en nadelen. Enkele belangrijke tips voor beginners die Okamoto daarbij meegeeft, zijn:
- Zolang je geen zicht hebt op de regelmatigheid van je cyclus, is het een goed idee om altijd een menstruatieproduct op zak te hebben.
- Gooi wegwerpmenstruatieproducten weg in een (idealiter daarvoor bestemd) vuilnisbakje. Spoel ze NOOIT door in het toilet want dat leidt tot verstopping en is slecht voor het milieu.
- Bloed(vlekken) spoel je het best zo snel mogelijk uit, en dit met koud water. Warm water fixeert het bloed in de stof en creëert hardnekkige vlekken. Best eerst grondig spoelen en/of weken in koud water dus, vooraleer je bebloede herbruikbare menstruatieproducten of kledij op een normaal (warm) wasprogramma wast.
Maandverband
Maandverband is vermoedelijk het meest laagdrempelige menstruatieproduct en bovendien erg gemakkelijk in gebruik: je hoeft niet zo bekend te zijn met je eigen vagina of je comfortabel voelen met iets inwendig naar binnen brengen, zoals met een tampon of menstruatiecup wel het geval is. Een maandverband is letterlijk een absorberend verband dat je in je onderbroek legt. Vaak heeft het ook twee flapjes - ook wel vleugels genoemd - met een klevende strip op. Als je die om je broekje slaat, blijft het verband goed zitten en is er minder kans dat er menstruatiebloed langs je benen lekt. Maandverband bestaat zowel in een wegwerpvorm als in een herbruikbare, wasbare vorm. Er zijn verschillende groottes en diktes in dus er is vast een formaat voor elk lichaam en elke menstruatie. Een mogelijk nadeel dat Okamoto aankaart? Afhankelijk van de grootte, dikte en vorm, kan het zijn dat je in zeer nauw aansluitende kledij een kleine verdikking ziet ter hoogte van je vagina: maandverband draag je nu eenmaal uitwendig, dat heeft voor- en nadelen. Sommige mensen vinden het gevoel van een verband tussen de benen ook niet aangenaam.
Tampons
Een tampon is een wit staafje van samengeperst katoen met een loshangend draadje aan de onderkant om de tampon uit je vagina te trekken wanneer je deze wil vervangen. Het witte staafje breng je in in je vagina: met je vingers, of met behulp van een kartonnen of plastic applicator. De kartonnen applicator is dan wel een ecologische keuze, aldus Okamoto, sommigen geven de voorkeur aan de plastic versie omdat de plastic ronding comfortabeler naar binnen glijdt. Okamoto raadt vaginaal glijmiddel aan als het inbrengen niet zo goed vlot. Het voordeel van een tampon is dat het je meer bewegingsvrijheid geeft dan een maandverband: je kan er bijvoorbeeld mee zwemmen en er schuurt niets tussen je benen. Aan de andere kant moet je het wel (leren) inbrengen en dat kan oncomfortabel zijn. Voor sommige mensen is het na wat zoeken en oefenen een gemakkelijke en aangename manier om menstruatiebloed te absorberen, voor anderen blijft het inwendig inbrengen van een tampon onaangenaam. Net zoals maandverband verschillen ook tampons in maten en in absorptievermogen. Okamoto geeft haarfijne instructies om een tampon in te brengen (met of zonder applicator) en deze weer te verwijderen. Afbeeldingen verduidelijken haar uitleg. Ze benadrukt dat het belangrijk is om je handen voor en na dit proces goed te wassen en dat een tampon nooit langer dan acht uur gebruikt mag worden, ook als deze niet vol is. Dat is cruciaal om toxischeshocksyndroom (TSS) te voorkomen, een aandoening die ernstige en zelfs dodelijke gevolgen kan hebben. TSS is een infectie die kan ontstaan wanneer bepaalde bacteriën (staphylococcus aureus) zich zeer snel vermenigvuldigen. Een sterk absorberend tampon, waarin vaginaalvocht en bacteriën zich ophopen, is hiervoor een ideale broedplaats. Regelmatig verwisselen van tampon is daarom uitermate belangrijk. De eerste symptomen van TSS zijn spierpijn, hoofdpijn, keelpijn, plotse koorts, duizeligheid, braken, uitslag zoals bij een zonneslag en diarree: veel van deze symptomen worden vaak in verband gebracht met een generieke griep. Het is dus belangrijk om: ten eerste, TSS te voorkomen door goede handhygiëne en correct gebruik van tampons; en ten tweede, bij het te langdurige gebruik van dezelfde tampon een arts te consulteren, zeker wanneer je enkele van deze symptomen hebt.
Menstruatiecups of diva cups
Een menstruatiecup is een siliconen cup dat je handmatig inbrengt in je vagina, waar het je menstruatiebloed opvangt in plaats van absorbeert. Hierdoor is er een aanzienlijk lager risico op TSS. Het is ook duurzame keuze, zowel voor het klimaat als voor je portemonnee, want een cupje gaat makkelijk een tiental jaren mee. Cups zijn er in alle maten, van 11ml tot 30ml. Afhankelijk van hoeveel bloed je verliest en hoeveel je cupje opvangt, kies je een maat en giet je het regelmatig leeg in het toilet. De meeste cupjes hebben een steeltje, handvatje of cirkel onderaan waaraan je kan trekken om het uit je vagina te verwijderen. Hierna spoel je het cupje simpelweg af met proper water en breng je het weer in. Aan het begin en het einde van iedere menstruatieperiode reinig je het cupje grondig door het een paar minuten in kokend water te desinfecteren. Net zoals met een tampon vergt het wel wat oefening om een cupje te leren inbrengen. Een cup is voor beginners mogelijk nog minder laagdrempelig dan een tampon omdat het iets meer behendigheid vergt om in te brengen: je moet het cupje eerst plooien, samengeperst inbrengen en vervolgens loslaten eens het op de juiste plek in je vagina zit. Maar oefening baart kunst! Okamoto is niet zuinig met haar enthousiasme over de cup, en geeft duidelijke instructies met verhelderende afbeeldingen.
*Lees hier meer over deze studie.
Menstruatieondergoed
Menstruatieondergoed is de laatste hedendaagse optie die Okamoto (hoewel zeer beknopt) bespreekt. Dit ecologische, comfortabele en bijzonder laagdrempelige alternatief is veel nieuwer en vandaag steeds populairder. Het is wat je kan verwachten: een onderbroek, in verschillende modellen en maten zoals ander ondergoed, maar dan met meer en speciaal absorberende stof in het kruis. Laagdrempelig als het is, is het evenwel niet geschikt om een hele dag op stap te zijn als je veel bloed verliest. Net zoals wasbaar maandverband is het belangrijk om het ondergoed zo snel mogelijk na gebruik te spoelen en/of te weken in koud water, om hardnekkige bloedvlekken te voorkomen.
Sponzen
Sponzen daarentegen vormen slechts een voetnoot in Okamoto’s overzicht, hoewel het ook laagdrempelige, ecologische, zelfs natuurlijke menstruatieproducten zijn. Ze zijn comfortabel in gebruik en bovendien relatief goedkoop. Om een spons te gebruiken, maak je deze vochtig, wring je het goed uit om deze vervolgens in te brengen door de spons goed samen te persen en los te laten wanneer het op de juiste plek zit - net zoals bij een cup, maar een spons is minder rigide dan een siliconen cup, en daarom makkelijker in te brengen. Okamoto schrijft dat je een spons een paar keer kan spoelen alvorens deze te vervangen. Ook bij een spons is er een verhoogd risico op TSS dus ze raadt aan om een spons nooit langer dan drie uur te gebruiken.
Verder schetst Okamoto de innovatieve mogelijkheden van menstruatieproducten van de toekomst, zoals maandverband dat zwangerschap of soa’s kan detecteren in het bloed. Leuk is ook de geschiedenis die Okamoto optekent over voorlopers van de hedendaagse menstruatieproducten. Zo lees je meer over de sanitary belt uitgevonden door Mary Beatrice Davidson Kenner in 1956, die als de voorloper van hedendaags maandverband kan worden beschouwd. Ook voorlopers van de hedendaagse menstruatiecup - zoals de menstrual receptable die al in 1884 werd gepatenteerd door Hiram Farr of de vernuftige catamenial device die Leona Watson Chalmers in 1935 patenteerde - komen aan bod.
Menstruatieschaamte
In het tweede en vierde hoofdstuk neemt Okamoto lezers mee doorheen de soms verbluffende, dan weer vermakelijke geschiedenis van het voortdurende taboe en stigma rond menstruatie. Daarbij focust Okamoto vooral op de impact van grote bedrijven, wat de impact van de vrouwenbeweging, vele individuele vrouwen, onderzoekers en activisten ondergraaft. Zo start Okamoto haar relaas met een anekdote van een niet nader genoemde vrouw ten tijde van de Oudheid, die het bebloede textiel dat ze gebruikte als menstruatieproduct naar een ongewenste aanbidder smeet, wellicht in een poging zijn geïdealiseerde beeld van haar te doorprikken en hem te verjagen: dit is nochtans niemand minder dan de Griekse filosoof Hypatia, die door veel historici als eerste vrouwelijke wiskundige wordt aangeduid. Wel is Okamoto kritisch voor de vele bedrijven die ze aanhaalt: ze erkent dat de sensibiliserende en educatieve pamfletten en reclame die deze bedrijven maakten vooral gedreven werden door winstbejag, hoewel deze - mooi meegenomen - daardoor een niet te onderschatten rol hebben gespeeld in het openbreken van het taboe rond menstruatie. Okamoto is ook kritisch tegenover de gepropageerde vrouwbeelden in die commerciële materialen: enkel witte vrouwen werden gerepresenteerd, en de traditionele genderrol als toegewijde huisvrouw en moeder wordt voorgesteld als het hoogst bereikbare ideaal.
Wie Okamoto wel verschillende keren looft als feministische taboebreker, is niemand minder dan het Amerikaans icoon Gloria Steinem. In 1978 publiceerde zij een satirisch artikel in Ms. Magazine getiteld “If Men Could Menstruate”. Daarin stelt Steinem dat menstruatie een competitie zou worden als cis mannen zouden menstrueren; het zou “an enviable, boast-worthy, masculine event” worden. “Men would brag about how long and how much.”
Okamoto’s boek is rijk aan informatie en onderzoeksresultaten, maar leest vlot dankzij de vele - soms grappige dan weer verbijsterende, maar steeds veelzeggende - anekdotes.
Menstruatiearmoede
Menstruatiearmoede (gekend als ‘period poverty’ in het Engels) is de beperkte toegang tot middelen om op een veilige, hygiënische en comfortabele manier je menstruatie te kunnen opvangen. Het verwijst dus naar een gegenderde dimensie van armoede die de neerwaartse spiraal van materiële deprivatie en sociaal isolement versterkt. Het gebrek aan de nodige menstruatieproducten vormt voor heel wat economisch achtergestelde meisjes, vrouwen, trans en non binaire personen die menstrueren een extra drempel in de gelijke participatie aan onderwijs, de arbeidsmarkt, tal van vrijetijdsactiviteiten en het publieke leven in de brede zin. Menstruatiearmoede speelt dan ook, zoals Okamoto benadrukt in haar betoog, een belangrijke rol in genderongelijkheid.
Okamoto wijst erop dat menstruatie de voornaamste reden is dat meisjes school missen in uitgebuite landen, onder meer omdat ze geen toegang hebben tot adequate producten en faciliteiten om hun menstruatie op hygiënische wijze op te vangen. Ook in de VS, waar Okamoto woont, is menstruatiearmoede een groot probleem dat - vanwege het taboe - onvoldoende onderzocht en aangekaart wordt. Dat is ook te merken in daklozenopvang, waar tal van essentiële benodigdheden worden aangeboden aan zij die het nodig hebben, maar waar menstruatieproducten vaak ontbreken. Volgens Okamoto is dat enerzijds omdat hulpverleners er vaak - en verkeerdelijk - vanuit gaan dat dakloze personen (cis) mannen zijn en menstruatieproducten niet nodig zijn. Anderzijds zorgt menstruatieschaamte ervoor dat zij die menstruatieproducten nodig hebben, deze niet zullen vragen. Dit sterkt hulpverleners dan weer in hun overtuiging dat er geen nood aan is.
Okamoto bespreekt tal van lucratieve, maar vaak onhygiënische manieren waarop mensen in armoede hun menstruatie opvangen en de gezondheidsrisico’s die hieraan vasthangen.
Ook belicht ze enkele getuigenissen en onderzoeken rond het gebrek aan en misbruik van menstruatieproducten in gevangenissen in de VS. Wanneer er een prangend tekort is, kunnen menstruatieproducten gebruikt/misbruikt worden als onderhandelingstroeven, zowel tussen de geïnterneerden onderling als tussen de bewakers en de geïnterneerden, stelt Okamoto. Dat bevestigt Chandra Bozelko, die zes jaar doorbracht in het York Correctional Institute in Connecticut, in haar artikel “Prisons That Withhold Menstrual Pads Humiliate Women and Violate Basic Rights” in The Guardian (12/06/2015).
Tampontaks
Een laatste onderwerp dat Okamoto aankaart in haar boek dat RoSa wil uitlichten in deze bespreking is de tampontaks. In de VS - waar Okamoto woont - bestaat de tampontaks nog steeds in de meeste staten. Dat wil zeggen dat menstruatieproducten worden aanzien als “luxeproducten” en dus aan een verhoogd btw-tarief worden verkocht, in tegenstelling tot bijvoorbeeld viagra, condooms en zelfs helikopters die als “noodzakelijkheden” geregistreerd staan en daardoor een verlaagd btw-tarief hebben. Okamoto klaagt de hypocrisie aan in het feit dat “in 2015 fifteen states treated candy as a necessity, counting it as a tax-exempt grocery. Ten of these states didn’t tax soda or candy but did tax tampons”. Okamoto betoogt dat menstruatieproducten even noodzakelijk zijn als toiletpapier. Menstrual hygiene, aldus Okamoto, moet niet als een privilege maar als een recht worden beschouwd.
In België werd het btw-tarief van menstruatieproducten nog niet zo lang geleden, in 2018 om precies te zijn, verlaagd van 21% naar 6%: een overwinning te danken aan het wetsvoorstel van Maya Detiège (Vooruit). Daarover lees je meer in het RoSa-thema menstruatie.
Meer weten?
- RoSa rolmodel: Nadya Okamoto
- RoSa thema: Menstruatie
- Pers:pectief 20/01/2022: Jaaroverzicht 2022
- RoSa kijkt: Nadya Okamoto - “The Menstrual Movement”
- RoSa kijkt: Aditi Gupta - "Zonder gêne over ongesteld zijn praten"
- RoSa kijkt: Jen Gunter - "Why can't we talk about periods?"
Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:
- Period Power: A Manifesto For The Menstrual Movement / Nadya Okamoto, 2018 - RoSa-ex.nr.: C a/667