Podcast DAMN, HONEY over seksueel geweld en victim blaming
De Nederlandstalige podcast DAMN, HONEY deelt zijn naam met het toegankelijke feministisch platform dat werd opgericht door Marie Lotte Hagen en Nydia van Voorthuizen. Elke aflevering nodigen de founding mothers een spreker (of twee) uit om hun ervaringen, expertise en kennis te delen over een thema of onderwerp “waar je als vrouw* van deze tijd mee moet dealen”. De term vrouw dekt volgens de podcastmakers niet volledig de lading, maar de thema’s die ze behandelen “zal vooral herkenbaar zijn voor mensen die zich als vrouw identificeren of die helemaal niks hebben met die ouderwetse hokjes man en vrouw”.
RoSa beluisterde aflevering 79 over seksueel geweld en victim blaming, waar Iva Bicanic te gast is. Bicanic is een klinisch psycholoog gespecialiseerd in (seksueel) trauma, en initiatiefnemer en hoofd van het Centrum Seksueel Geweld in Nederland. Samen met de hosts bespreekt ze hoe victim blaming na seksueel geweld het trauma van de slachtoffers en overlevers kan vergroten.
Ander gebruik van terminologie
Onder de noemer seksueel grensoverschrijdend gedrag verstaan we alle ongewenst gedrag, interactie en aanrakingen met een seksuele connotatie. Iva Bicanic hanteert een meer persoonlijke definitie, en stelt dat het gaat om momenten waar je zelf het gevoel hebt dat je iets tegen je zin hebt gedaan. Haar definitie sluit dus verbale seksuele intimidatie uit waarbij een dader bijvoorbeeld een schunnige opmerking naar een slachtoffer roept evenals non-verbale seksuele intimidatie waarbij een dader obscene gebaren maakt en een slachtoffer blijft aanstaren. Bicanics definitie van seksueel grensoverschrijdend gedrag omvat dus enkel wat wij seksueel misbruik en seksueel geweld noemen. Seksueel misbruik gaat om ongewenst, seksueel getint contact zonder penetratie, bijvoorbeeld ongewenst aangeraakt worden aan je penis, vulva, billen of borsten. Seksueel geweld gaat om ongewenste, seksuele penetratie.
Verkrachtingsmythes ontrafeld
Hoewel cijfers aangeven dat 64% van de Belgen tussen 16 en 69 jaar seksueel grensoverschrijdend gedrag ervaart in hun leven, blijft de problematiek onderschat en onderbelicht. Bicanic legt uit dat dit gedeeltelijk komt door de mythevorming rond seksueel geweld die voortkomt uit films, waar de verkrachter meestal een onbekende is. Dat komt echter niet overeen met de realiteit: meestal is de dader een bekende van het slachtoffer. Ook wordt verkrachting vaak met veel bijkomend geweld uitgebeeld in de media, terwijl dit niet altijd zo is. Dwang gaat niet altijd gepaard met zware klappen of bedreiging met wapens. Verkrachting gaat erom dat een slachtoffer gedwongen werd. Het gaat om het ontbreken van instemming, en daarvoor hoeft een dader niet per se buitensporig fysiek geweld te gebruiken. Zo is bevriezen uit angst is een veel voorkomende reactie op seksueel geweld, maar dat zien we zelden in films.
Door dit mythische plaatje van wie een “echte” verkrachter en wat een “echte” verkrachting zou zijn, worden andere, maar veruit meer voorkomende ervaringen gerelativeerd en afgeschilderd als “niet zó erg”.
Victim blaming
Het relativeren van seksueel geweld is een vorm van victim blaming, waarbij het slachtoffer (victim) wordt beschuldigd (blaming) van het "uitlokken" van het geweld. Slachtoffers en overlevers worden dan verantwoordelijk gesteld of als medeplichtig beschouwd voor wat hen overkwam. Dat zij niet instemden en gedwongen werden, wordt zo ontkracht. Hierdoor kunnen slachtoffers en overlevers aan zichzelf gaan twijfelen. Het voedt hun schuldgevoel, gezien hun ervaring wordt geminimaliseerd en gerelativeerd.
Bicanic vertelt dat dit vaak zeer subtiel gebeurt. Zo beweert men op de werkvloer dat het “moeilijk te geloven” is dat een collega zich seksueel grensoverschrijdend zou hebben gedragen. Als het om kinderen gaat, wordt vaak opgeworpen: “Bij ons thuis zijn we heel open, mijn kind zou het direct aan mij vertellen als er iets was gebeurd”. Zulke uitspraken zijn echter een vorm van ontkenning: mensen worden niet graag bewust gemaakt dat seksueel geweld dagelijks rondom hen plaatsvindt en dat het iets is dat hen of hun kind kan overkomen. We hebben de neiging ons vast te klampen aan het idee van een Just World, waar alles gebeurt met een reden. Slachtoffers en overlevers – zeker wanneer ze minderjarig zijn – kunnen deze boodschap internaliseren en gaan geloven dat ze iets mis hebben gedaan of het “verdienen”, waardoor ze minder geneigd zijn om te getuigen en hulp te zoeken. De afwezigheid van een vangnet en steun leidt volgens Bicanic tot nog meer post traumatische stress. Zelfs in die mate dat sommige slachtoffers en overlevers volgens Bicanic uiteindelijk meer last ondervinden van victim blaming dan van het seksueel geweld zelf.
Bicanic roept op om de stereotiepe beeldvorming en mythes rond seksueel geweld te doorbreken.
Een eerste stap is bewust worden dat zowel slachtoffers en overlevers als daders gewone mensen zijn uit onze omgeving, familie en vriendenkring.
Dat is cruciaal om het maatschappelijke debat over (de alomtegenwoordigheid van) seksueel geweld ten gronde te voeren. Als we blijven focussen op slachtoffers en overlevers in plaats van de daders, onderkennen we de systemische aard van seksueel geweld. Het dominante discours rond victim blaming legt namelijk niet alleen de verantwoordelijkheid bij de slachtoffers en overlevers (waardoor ze nog minder geneigd zijn om te getuigen en hulp te zoeken), maar scheldt de schuld van de dader bovendien in zekere mate weg.
In aflevering 79 van de podcast DAMN, HONEY! hoor je meer over deze, en nog veel andere interessante discussies over seksueel geweld en het maatschappelijke debat daarrond. Wil je weten wat allemaal onder victim blaming valt? Hoe je het kan vermijden en tegengaan? Ben je benieuwd naar de werking van het Centrum Seksueel Geweld dat slachtoffers en overlevers begeleidt in hun zoektocht naar medische, psychologische of juridische hulp? Beluister dan zeker de volledige aflevering met Iva Bicanic.
CREDITS
DAMN, HONEY is onderdeel van podcastnetwerk Dag & Nacht Media| Producer Daniël van de Poppe | Jingles Lucas de Gier | Foto's Bianca Toeps
Meer weten?
- RoSa thema: Seksueel geweld
- Pers:pectief 03/02/2022: Seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer
- Pers:pectief 01/10/2020: Sexting, victim blaming en slut shaming
- RoSa luistert: Wat als het jouw dochter was? Over selectieve verontwaardiging bij seksueel geweld