11.04 | Menstruatiearmoede
RoSa vzw scant dagelijks het Belgische en internationale nieuws op relevante berichtgeving rond gender en feminisme. In deze wekelijkse nieuwsbrief gaan we dieper in op één veelbesproken thema uit de actualiteit. Deze week plaatsen we Gender in de Pers in het teken van period poverty, of menstruatie-armoede.
Gepubliceerd op 11/04/2019
Niet naar school durven gaan omdat je geen maandverband, tampons of menstruatiecup voorhanden hebt of in het toilethokje zien dat je ongesteld bent en uit noodzaak wat velletjes toiletpapier gebruikt: situaties die we niet associëren met de rijke westerse wereld. Toch komt het ook in Europa voor: meisjes en vrouwen die onvoldoende kapitaal hebben om maandverband, tampons of een cup te kopen. Dit wordt period poverty of ‘menstruatie-armoede’ genoemd. Sanitaire producten zijn behoorlijk duur in Europa, onder meer omdat ze extra belast worden: ze worden in vele landen namelijk beschouwd als ‘luxeproducten’. Vreemd als je weet dat in België zelfs kaviaar maar aan het basistarief van 6% belast wordt en dus niet als luxeproduct wordt gecategoriseerd.
Groot-Brittannië
In het Verenigd Koninkrijk werden menstruatieproducten sinds 1973 belast aan een BTW-tarief van 17,5%, omdat ze onder “niet-essentiële luxegoederen” vielen. In 2000 werd dat percentage verlaagd naar 5%. De Britse studente Laura Coryton vindt die maatregel onvoldoende: zij wil dat de BTW op maandverband, tampons en cups voorgoed wordt afgeschaft. In 2017 ging een BBC-reportage viraal waarin een Schotse vrouw vertelde hoe ze zich regelmatig moet behelpen met sokken of tissues wanneer ze ongesteld wordt. Soms is ze zelfs genoodzaakt om vrijuit te bloeden, omdat ze niet aan maandverband, tampons of WC-papier kan geraken.
Wetenschappelijk onderzoek leerde dat de Schotse vrouw niet alleen was: Charity Plan International UK onderzocht menstruatie-armoede in het Verenigd Koninkrijk bij meisjes tussen 14 en 21 jaar oud en kwam tot de schrijnende conclusie dat ongeveer 10% van de meisjes financieel niet in staat is om maandverband of tampons te kopen, en dat 15% van de meisjes het wel eens moeilijk heeft gehad met het verkrijgen van tampons en maandverband. Er werd ook geconstateerd dat meisjes het nog steeds moeilijk vinden om te vragen naar menstruatieproducten en liever zelf improviseren met toiletpapier. Lucy Russell, campagnemanager bij Plan International UK, vertelt over de resultaten van hun onderzoek: “Menstruatie-armoede is een ware uitdaging in het Verenigd Koninkrijk en het is vreselijk om te lezen wat een impact dit heeft op deze meisjes, op hun leven en hun zelfvertrouwen. Voor te veel meisjes is hun maandelijkse ongesteldheid een harde strijd, en dat zou niet zo mogen zijn in het Groot-Brittannië van de 21ste eeuw.”
Op 20 december 2017 kwamen honderden mensen op straat om op te komen voor gratis menstruatieproducten op school. Amika George, bezieler van de #FreePeriods-campagne en petitie, zei in haar inspirerende TEDx Talk over menstruatie-armoede: “Er zijn kinderen van 11 jaar oud die te beschaamd zijn om naar maandverband te vragen en dan maar zakdoeken in hun slip vast tapen. Dat kan niet de bedoeling zijn.” Ze vraagt aandacht voor het taboe rond menstruerende meisjes en vrouwen: “We moeten onze attitude rond maandelijks bloeden aanpassen: ons grootse probleem is volgens mij de stilte: niet praten over onze menstruatie maakt ons medeverantwoordelijk voor het probleem. Ook de grote fabrikanten van hygiënische producten zijn medeverantwoordelijk: zij hebben het in hun marketing over “discreet” en “fris” en tonen zelfs geen bloed in hun reclameboodschappen.” Met haar protest zorgde ze ervoor dat er een debat werd gevoerd in het Lagerhuis. Minister van Financiën Philip Hammond besloot vervolgens dat de regering gratis tampons en maandverband zal verstrekken in Engelse middelbare scholen.
Maar ook in 2019 wordt er nog steeds actie gevoerd. Op internationale vrouwendag sprak Meghan Markle zich als eerste Britse royal uit over menstruatie-armoede en trok ze een parallel tussen de period poverty van Britse meisjes en die van meisjes in Afrika en India. Op de vrouwenmars in Londen was period poverty één van de belangrijke thema’s waarvoor de demonstranten aandacht wilden vragen: de betogers pleitten voor gratis maandverband op scholen via creatieve (en bloederige) protestborden.
Vooral in Schotland staat menstruatie-armoede hoog op de agenda: parlementslid Monica Lennon wil dat menstruatieproducten gratis beschikbaar zijn en blijven voor meisjes en vrouwen die dat nodig hebben in centrale verdeelpunten, automaten en op scholen. De voedselbank van het Schotse Aberdeen voorziet regelmatig tampons en maandverbanden die gesponsord worden door de Schotse overheid.
België en Nederland
Volgens de EU-SILC 2017 enquête behoort 15,9% van de Belgische bevolking tot de groep met een armoederisico op basis van het inkomen en 5,1% leeft in ‘ernstige materiële deprivatie’. Daaronder bevinden zich veel vrouwen: het armoederisico bij vrouwen is ook in België hoger dan voor mannen (16% tegenover 14,6%). Period poverty in België is dan ook absoluut geen ver-van-ons-bed-show is. Eén Google-zoekactie maakt duidelijk dat er in België vooral is geschreven en geprotesteerd tegen de ‘tampontaks’, maar dat er veel minder aandacht is voor menstruatie-armoede. In 2005 berekende Belgische politica Maya Detiège al dat vrouwen 20 miljoen euro zouden uitsparen als de BTW op tampons en maandverband zou verlaagd worden van 21% naar 6%. In 2016 leek het er even op dat de ‘tampontaks’ in België volledig afgeschaft kon worden, toen de Europese wetgeving de kans bood om het nultarief te hanteren op vrouwelijke hygiënische producten. Kamerleden Karin Jiroflée, Maya Detiège en Karin Temmerman dienden toen een wetsvoorstel in, maar dat werd helaas weggestemd tijdens de begrotingsgesprekken.
Gelukkig beïnvloedden de tampontaks-protesten in Groot-Brittannië de politieke agenda van een aantal Europese landen zoals Frankrijk, Zwitserland en Duitsland, maar ook België. Overal ging men de straat op tegen de belasting. In België werd in oktober 2018 dan toch beslist dat er een verlaging komt van het BTW-tarief van 21% naar 6% voor maandverband, tampons én menstruatiecups, die in dezelfde categorie belanden als condooms, erectiepillen en helikopters, en dus geen ‘luxeproducten’ meer zijn.
In Nederland circuleert momenteel een petitie om de menstruatiecup gratis te maken. De menstruatiecup wint al even aan terrein. omdat ze veel beter is voor het milieu dan maandverband en tampons (de cup gaat 5 tot 10 jaar mee en de productie ervan zorgt voor minder afval en CO2-uitstoot) maar ook omdat ze gebruiksvriendelijker en op korte termijn goedkoper is. Het enige nadeel: de menstruatiecup is in aanschaf wat duurder dan tampons of maandverband, namelijk €30. Lisa Janssen, student politieke wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam, pleit nu met 3 studiegenoten voor gratis menstruatiecups voor Nederlandse vrouwen, want “menstruatie is geen hobby”. Ze hebben 40.000 handtekeningen nodig om een verzoekschrift in te dienen in de Tweede Kamer. “Er heerst period poverty, in Engeland is daar veel om te doen. Een taboe op menstruatie én op armoede maakt dat te veel vrouwen niet genoeg middelen hebben. Als dat zo is, kunnen vrouwen simpelweg niet functioneren als ze ongesteld zijn, en daar willen wij iets aan doen,” klinkt het.
Bron foto: Metro.
Dakloze vrouwen
Vrouwen zonder een dak boven het hoofd hebben het nog veel moeilijker tijdens hun menstruatie, zonder geld voor maandverband of tampons. De opties voor deze vrouwen zijn beperkt: in opvangtehuizen en voedselbanken kunnen ze terecht voor sanitaire producten, maar vaak zijn de centra volzet of is de voorraad uitgeput. VICE sprak met vrouwen in Bethany House, een opvangtehuis in Londen: “Toen ik op straat leefde was het makkelijker om eten en tandenborstels te regelen dan tampons of maandverband,” getuigt één vrouw. “Het was nergens te vinden en ik schaamde me te erg om het op straat aan vreemden te vragen.” Een andere vrouw vertelt over hoe de toiletten van McDonalds soelaas boden: “Ik vouwde een stapeltje toiletpapier dubbel, en gebruikte dat als maandverband.”
Deze vrouwen hebben geen kersenpitkussen om tegen hun onderbuik te duwen en geen pijnstillers en repen chocolade om het comfort tijdens hun maandelijkse bloeding te verhogen. In Groot-Brittannië worden aan de lopende band gratis condooms uitgedeeld. Waarom doen we niet hetzelfde met maandverband en tampons? Voor vrouwen zijn menstruatieproducten even essentieel als toiletpapier: zonder kan je niet functioneren.
Waarom wordt de tampontaks dan niet volledig afgeschaft? De Britse ex-premier David Cameron had in 2013 al gezegd dat de taks op menstruatieproducten volledig kan afgeschaft worden in Europa als alle 27 lidstaten akkoord gaan. Tot voor kort was het voor een lidstaat van de Europese Unie verboden om zelf te beslissen of een product in de 0%-belasting categorie valt: “Some VAT things you can change. Other VAT things, if they’re linked to other products, it’s quite difficult to do it within a framework of European laws,” zei Cameron.
Sinds januari 2019 mogen de Europese lidstaten echter, als ze dat willen, de BTW op vrouwelijke hygiëneproducten volledig achterwege laten.
In de pers:
- Five ways to give up using tampons (The Guardian, 07/04/2019)
- Tampon tax: women's charities urge for cash to be ringfenced (The Guardian, 07/04/2019)
- Petitie om menstruatiecup in basispakket te krijgen (Het Parool, 04/04/2019)
- Studente Lisa (21) begint petitie: Menstruatiecup moet gratis worden (De Telegraaf, 31/03/2019)
- Menstruatie-armoede in het VK: 1 op de 10 meisjes heeft geen geld om tampons te kopen (De Morgen, 25/03/2019)
- Het dubbele taboe: geen geld voor tampons (De Standaard+, 19/03/2019)
- Het dubbele taboe van menstruatie-armoede: geen geld voor tampons (NRC, 14/03/2019)
- Period poverty has caused more than quarter of women to miss work or school, poll finds (The Independent, 19/02/2019)
- Schotse regio deelt gratis tampons uit via automaten (De Standaard, 17/08/2018)
- Na bijna 100 jaar krijgen vrouwen nog steeds niet de tampons die ze verdienen (VICE, 30/08/2017)
- How Scotland is putting a stop to period poverty (The Guardian, 09/08/2017)
- Dakloos en ongesteld: vier vrouwen getuigen (Knack, 16/10/2015)
- Voor dakloze vrouwen is ongesteld zijn een nachtmerrie (VICE, 28/01/2015)
Meer weten?
- RoSa thema: Menstruatie
- RoSa luistert: WOMEN Inc. podcast over menstruatie
- RoSa kijkt: Aditi Gupta - "Zonder gêne over ongesteld zijn praten"
- RoSa kijkt: Nadya Okamoto - “The Menstrual Movement”
- RoSa kijkt: Jen Gunter - "Why can't we talk about periods?"
- RoSa leest: Period Power: A Manifesto For The Menstrual Movement - Nadya Okamoto