25.01 | Jonge klimaatactivisten op de barricade

Gepubliceerd op 25/01/2019

Brossen voor de bossen

“Het waren eigenlijk de warme zomermaanden die ons aan het denken hebben gezet” vertelt Kyra Gantois. “Hittegolven, bosbranden, temperaturen van boven de 40 graden, dat is toch niet normaal?” Toen ze samen met Anuna De Wever op Facebook een filmpje zag van de Zweedse Greta Thunberg (16) die op de klimaattop in Polen een oproep deed om elke vrijdag te gaan protesteren aan het Zweedse parlement, ging er een lichtje branden bij het duo. De Wever en Gantois creëerden hun eigen oproep op sociale media en mobiliseerden op 10 januari zo’n 3000 en op 17 januari 12.500 scholieren om in Brussel te spijbelen voor het klimaat. Dat willen ze elke donderdag blijven doen tot aan de verkiezingen in mei. Hun doel? De overheid engageren om een grotere rol te spelen en een degelijk en ambitieus klimaatplan op te stellen voor 2050. De jongeren droegen afgelopen donderdag spandoeken en plakkaten met boodschappen als “Er is geen planeet B”, “Brossen voor de bossen” en “The Ocean is Rising, so are We!”.

Inspiratiebron is dus de toespraak van de Zweedse Greta Thunberg op de COP24 Klimaattop in Polen: “Jullie zijn niet volwassen genoeg om op de noodrem te gaan staan. Jullie stelen onze toekomst. We kunnen een crisis niet oplossen als we ze niet eens als een crisis behandelen.” Sinds september 2018 protesteert Thunberg iedere vrijdag aan het parlementsgebouw in Stockholm en zet ze andere jongeren aan om hetzelfde te doen.

Daarmee sluiten zowel Thunberg als De Wever en Gantois aan bij een trend waarbij wereldwijd steeds meer jonge vrouwelijke activistes opstaan. In Nederland was er recent bijvoorbeeld nog Ambrien Moeniralam (16), die catcalls (seksuele intimidatie op straat, het naroepen van vrouwen) op de stoep schrijft in Amsterdam en ze deelt op sociale media. In de Verenigde Staten werd de 19-jarige Emma Gonzalez het gezicht van het jongerenprotest tegen de wapenwetgeving in Amerika. De Palestijnse Ahed Tamimi (17) haalde de wereldpers toen ze in de cel belandde nadat ze twee Israëlische soldaten in het gezicht had geslagen. Maar het is bij uitstek bij de klimaat-problematiek dat het aandeel aan vrouwelijk leiderschap exponentieel lijkt te groeien. De spijbelacties voor het klimaat in Europa hebben bijna allemaal meisjes als gezicht. Zo zijn er naast Greta Thurnberg in Zweden en Kyra en Anuna bij ons ook Ellida Dilley in Engeland, Holly Gillibrand in Schotland en de tienjarige Lily in Nederland.

En dat is geen toeval. Wereldwijd zijn vrouwen immers de grootste slachtoffers van de klimaatcrisis. Bovendien hameren wetenschappers er al langer op dat investeren in gendergelijkheid een grote positieve impact heeft op het klimaat, een standpunt dat ook door het ecofeminisme wordt verdedigd.

Ecologie en vrouwen

Ecofeminisme, de term verscheen voor het eerst in de jaren '70, erkent de parallellen tussen de structurele onderdrukking van de vrouw en de exploitatie van de natuur. Ecofeministen zoals Vandana Shiva, Val Plumwood,  Carol J. Adams, Wangari Maathai, Maria Mies en nog veel meer vragen zich al decennia lang af wat de structurele gelijkaardigheden zijn tussen patriarchale machtsstructuren, kapitalisme, racisme, de materiële revolutie die mogelijk gemaakt is door technologische ontwikkelingen van de voorbije eeuw enz. Ecofeminisme is echter niet één beweging maar bestaat uit vele verschillende stromingen en soms zelfs contrasterende visies. Maar essentieel is telkens het doorbreken van een binaire visie op onze wereld (bv. man vs. vrouw, natuur vs. cultuur) en het toepassen van het feministische principe van 'zorg' voor de planeet en onze omgeving.

Ecofeministen klagen onder meer aan dat klimaatverandering vrouwen het hardst treft. In armere landen staan vrouwen vaak in voor voedselvoorziening, water en brandstof om te koken. Dat maakt hen extra kwetsbaar voor droogte, hitte of orkanen. “Vaak wordt het voorbeeld genoemd van water halen. In the global south komt het water vaak niet gewoon uit de kraan maar moeten vrouwen ver lopen naar een put om het te halen. Dat is soms onveilig, en als vrouwen verder moeten lopen, gaat dat af van de uren die ze in een opleiding kunnen stoppen.” vertelt Simone Buitendijk (vice-rector van de Universiteit Leiden) aan het NRC Handelsblad. Uit een paper “Women and Climate Change” (2008) van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECO)blijkt dat bij de cycloonrampen van 1991 in Bangladesh, 90% van de slachtoffers vrouwen waren. Maar ook vrouwen in eerste wereldlanden worden geraakt: na orkaan Katrina in de Verenigde Staten waren vrouwen de grootste slachtoffers omdat ze (vaak als alleenstaande moeders) een groter deel uitmaken van de arme bevolking.

The International Climate Initiative (IKI) deed onderzoek naar het verband tussen gender en klimaatverandering in Noord-Thailand. Daar werken zowel mannen als vrouwen op het land, maar vrouwen doen daarnaast vaak nog huishoudelijke taken, zorgen voor de kinderen en verkopen de oogst op markten, wat hun werklast vergroot en hen extra kwetsbaar maakt voor weersextremen. Ook in Thailand is het de verantwoordelijkheid van vrouwen om voor water te zorgen, maar door de toenemende droogte hebben ze het moeilijker om water in huis te halen en moeten ze vaak verder wandelen om op zoek te gaan naar een goede waterbron. Waterschaarste wil ook zeggen: meer baden in kleine (vervuilde) riviertjes met onrein water, waardoor zowel vrouwen als kinderen een hoger risico lopen op infecties. Maar het gaat verder. De schaarste zorgt ook voor sociale problemen. Thaïse mannen zoeken hun geluk vaak elders, waardoor de vrouwen alleen achterblijven op het veld en er een toename is van vrouwelijke eenoudergezinnen. Deze moeders steunen dan weer erg op hun dochters, die hen helpen met de werklast, waardoor ze op hun beurt minder tijd hebben voor een opleiding of om zelf migratieplannen te maken.

Gendergelijkheid als deel van oplossing

Opvallend is dat vrouwen niet alleen het grootste slachtoffer zijn van de klimaatcrisis, ze zijn ook een cruciaal deel van de oplossing. Steeds meer onderzoekers werpen op dat er in de zoektocht naar oplossingen nog te eenzijdig in de richting van technologische vernieuwing en hernieuwbare energie wordt gekeken terwijl het veel meer zou lonen om te investeren in gendergelijkheid. Als vrouwen wereldwijd meer toegang krijgen tot onderwijs, betekent dat niet alleen dat ze onafhankelijker worden en in hun eigen inkomen kunnen voorzien. Geschoolde vrouwen doen ook vaker aan gezinsplanning. Momenteel geven miljoenen vrouwen aan dat ze liever een kleiner gezin zouden hebben maar geen toegang hebben tot contraceptie. De impact van minder geboortes zou tegen 2050 tijd een enorm verschil kunnen betekenen.

Daarnaast zou meer gendergelijkheid ook een groot verschil betekenen voor vrouwelijke boeren in het Zuiden. Zij hebben het vaak een stuk moeilijker dan hun mannelijke collega’s omdat ze minder rechten hebben, geen scholing maar in sommige landen bijvoorbeeld ook geen lening kunnen aangaan. Daardoor produceren ze vaak minder voedsel dan hun mannelijke evenknie met een even groot stuk land. Minder productieve boerderijen leiden tot ontbossing omdat de boeren meer weiland nodig hebben om voedsel te produceren. Mochten vrouwen dezelfde middelen ter beschikking hebben als mannen, dan zouden ze 20 tot 30% meer voedsel kunnen kweken op hetzelfde stuk land als nu, zegt Poject Drawdown.

Gender en klimaatsverandering

Een andere problematiek die zeker in rijke landen speelt op vlak van gender en klimaat, is dat er een verschil bestaat tussen het ecologische gedrag van vrouwen en mannen. Het Journal of Consumer Research onderzocht bij tweeduizend Amerikanen en Chinezen waarom vrouwen vaker milieuvriendelijker leven dan mannen. Eén van de belangrijkste redenen blijkt ‘mannelijkheid’ te zijn: klimaatvriendelijk leven blijkt niet te passen binnen een heteronormatieve blik op wat het betekent om een man te zijn. Er bestaat met andere woorden een stereotyp beeld van ‘groene vrouwelijkheid’. Een herbruikbare tas meenemen naar de supermarkt werd door mannen bijvoorbeeld als ‘vrouwelijker’ beoordeeld dan een plastic tas vragen aan de kassa. Maar dat vrouwen duurzamer leven is ook te wijten aan ongelijkheid tussen de seksen: er is immers nog steeds globale ongelijkheid wat betreft macht en bezittingen: mannen gebruiken in verhouding meer transport, meer stroom en technologie en worden meer betaald voor hun werk dan vrouwen. Meer geld wil ook zeggen meer middelen om (niet duurzaam) te consumeren of zich bezig te houden met vaak milieuvervuilende hobby’s zoals technologie en auto’s.

In 2017 werd op de klimaattop COP23 in Bonn (Duitsland) het eerste ‘Gender Action Plan’ opgesteld, dat de participatie van vrouwen in de United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) moet aanwakkeren. “Dit is een belangrijke evolutie omdat we nu voor het eerst de kritische rol van vrouwen in klimaatactie erkennen”, zei Frank Bainimarama, premier van Fiji en de voorzitter van COP23. Hij voegde daaraan toe: “Vrouwen hebben het meeste last van de klimaatverandering, daarom vinden vrouwen het belangrijk dat er verandering komt en daarom hebben we hun stemmen nodig op de frontlinie van de klimaatdiplomatie.” Ook op de klimaattop in Polen afgelopen december speelde gender een grote rol. Het was de eerste keer dat 50% van de UNFCCC-instanties een 38% vrouwelijke bezetting kenden. Drie instanties van het UNFCCC konden zelfs volledig ‘gendergelijk’ genoemd worden. Mexicaans diplomate Patricia Espinosa zei in een speech dat ze blij is met de vooruitgang, maar dat er nog veel werk aan de winkel is. Het mag alleszins duidelijk zijn dat vrouwen wereldwijd de komende jaren nog een grote rol zullen spelen bij dat werk.

In de pers:

• De ster van Davos is 16 en heeft twee staartjes (De Standaard, 22/01/2019)
• Bosbrosser Anuna De Wever: 'Mijn rapport is nog steeds beter dan dat van de regering' (Knack, 20/01/2019)
• Anuna, Greta, Emma en Rahaf: Tienermeisjes schoppen de wereld een geweten (VRT NWS, 20/01/2019)
• 12.500 jongeren op klimaatbetoging: 'Volgende week komen we met nog meer' (De Standaard, 17/01/2019)
• Verplichte leerstof voor klimaatministers: Youth for Climate neemt volgende week examen af (MO*, 17/01/2019)
• We vroegen jongeren op de klimaatmars wat hun plakkaten betekenen (VICE, 17/01/2019)
• 'Jongeren hebben spijbelrecht voor het klimaat' (Knack, 17/01/2019)
• 'Mijn dochter spijbelt voor het klimaat (en zal gebuisd zijn)' (De Standaard, 16/01/2019)
• Jongeren roepen op om te spijbelen voor het klimaat: “Hoe kan ik nog studeren als de wereld straks om zeep is?” (De Morgen, 07/01/2019) 
• Young women more likely to care about climate change: study (The Sydney Morning Herald, 03/10/2018) 
• Meet the Teenagers Leading a Climate Change Movement - The New York Times (The New York Times, 21/01/2018) 
• Clinton: "Opwarming van de aarde zal vooral vrouwen hard treffen" | VRT NWS: nieuws (VRT NWS, 09/02/2018)
• Opwarmend klimaat treft vrouw harder (NRC, 21/03/2016)

Meer weten?

• RoSa thema: Ecofeminisme

Bron hoofdafbeelding en banner: Callum Shaw via Unsplash