Gendermainstreaming

Om evenredige participatie van vrouwen, mannen, trans en intersekse personen in alle aspecten van de maatschappij te garanderen, is het cruciaal om de diepgewortelde en vaak verborgen oorzaken van ongelijkheid weg te nemen in de verschillende domeinen van het overheidsbeleid.

Gendermainstreaming is de (re)organisatie, verbetering, ontwikkeling en evaluatie van beleidsprocessen, zodat in alle beleidslijnen, op alle niveaus en in alle stadia een gendergelijkheidsperspectief wordt geïntegreerd door de actoren die betrokken zijn bij de beleidsvorming.

Mainstreamen van gender in het beleid

Gendermainstreaming komt niet 'ineens', het is een continu proces:

• Waarom? Een preventieve en proactieve strategie die de implicaties nagaat voor mannen en vrouwen van geplande beleidsacties.
• Doel? Diepgaande structurele gendergelijkheid in de samenleving realiseren.
• Hoe? Een transverale aanpak: door zich niet te beperken tot specifieke maatregelen om vrouwen te helpen maar door de genderdimensie standaard te integreren in alle overheidsdomeinen. Dit wil zeggen een aanpak die betrekking heeft op alle politieke domeinen (tewerkstelling, sociale zaken, financiën, gezondheid, mobiliteit, justitie ... ).
• Waar? Op alle overheidsniveaus (nationaal, gewestelijk, provinciaal en gemeentelijk).
• Concreet? In alle fasen van een beleidsmaatregel, wet of -programma: voorbereiding, besluitvorming, implementatie, monitoring, toepassing en evaluatie. Dit alles gebaseerd op een vergelijkende genderanalyse van de situatie van vrouwen en mannen, eventuele ongelijkheden tussen mannen en vrouwen in kaart brengen en proberen om deze te beperken of weg te werken.
• Door wie? Door alle actoren die betrokken zijn bij de definitie, toepassing en evaluatie van het beleid. Het zou voor elke ambtenaar die een rol speelt in de diverse fases van een politieke cyclus een reflex, een automatisme moeten worden om eerst na te gaan welke andere impact een politieke maatregel zou kunnen hebben op vrouwen en mannen.
• Genderbewust: door de bevolking niet langer te beschouwen als een homogene groep waarop het beleid op een uniforme manier wordt toegepast, draagt gendermainstreaming ertoe bij dat rekening gehouden wordt met behoeften en verwachtingen van alle mannen en vrouwen. Gendermainstreaming gaat dus genderbewust te werk, niet genderneutraal.

Sekse- en genderverschillen waarderen: diversiteit als troef

Gendermainstreaming toont aan dat mannen en vrouwen geen homogene groep zijn. Naast hun geslacht, zijn ook hun geloof, etnische afkomst, opvoeding, handicap, seksuele geaardheid, klasse ... kenmerken die ongelijkheden versterken of in de hand werken.

Een universitair opgeleide vrouw/man uit de middenklasse start bijvoorbeeld niet vanuit dezelfde positie als een vrouw/man uit de arbeidersklasse met weinig kwalificaties, zeker als zij/hij ook nog tot een etnische minderheidsgroep behoort.

Hoewel beiden op de arbeidsmarkt te maken kunnen krijgen met discriminatie, zijn hun behoeften verschillend. Beleidsmakers en programmacoördinatoren kunnen voor een doelgerichter beleid, betere resultaten en meer gelijkheid zorgen als zij rekening houden met de verschillende situaties van mannen en vrouwen.

Gelijkheid kan inhouden dat in sommige gevallen alle groepen exact gelijk behandeld zullen worden (bijvoorbeeld wat de lonen betreft) en dat in andere gevallen groepen verschillend behandeld worden op basis van hun verschillen (zwangerschap). Dit kan inhouden dat activiteiten worden geïntroduceerd die specifiek op vrouwen of op mannen zijn gericht, om hardnekkige ongelijkheden aan te pakken of heersend beleid te veranderen om tegemoet te komen aan verschillende omstandigheden.

Gendermainstreaming effent het pad om tot overeenstemming te komen en tegemoet te komen aan ieders behoeften, hetzij als groep of als individu, zodat een wereldbeeld wordt vermeden dat uitsluitend wordt gedefinieerd door de eenzijdige dominante cultuur.

Een deel van het probleem is dat gelijkheid vaak wordt gezien als een strijd binnen een groep, in dit geval van mannen, die macht en voordeel opgeven ten gunste van een andere groep, in dit geval vrouwen.

De echte uitdaging is te laten zien dat iedereen voordeel heeft met een meer gelijke maatschappij, die is gebouwd op het herkennen van verschillen, die de behoeften van zowel het individu als de groep bespreekt en waardeert.

Verenigde Naties en doorbraak gendermainstreaming

Kantelmoment is de Wereldvrouwenconferentie in Peking (1995) waarbij 189 landen, waaronder België, zich verbinden met het Peking Actieplatform en het mainstreamen van gender bij overheidsacties.

Sindsdien heeft bijna driekwart van de lidstaten een of andere vorm van nationale structuur geïnstalleerd om genderoverwegingen in alle beleidsdomeinen te integreren.

Het Peking Actieplatform bepaalt dat de rol van mannen in gendermainstreaming evenzeer belangrijk is, bijvoorbeeld stimuleren van mannen om bij te dragen aan de zorg voor de kinderen, aanbieden van rolmodellen voor jongens ... .

Gendermainstreaming in Europa

De Europese Unie hecht veel belang aan gendermainstreaming. Het resultaat hiervan is het Europees Pact (2011-2020) dat gender gerelateerde verschillen op de arbeidsmarkt wil wegwerken en streeft naar een gezonde balans werk-privé voor zowel mannen als vrouwen.

In Vlaanderen is het ESF verantwoordelijk voor de uitvoering en goed beheer van de gendermainstreaming programma's van het Europees Sociaal Fonds met nadruk op de thema's onderwijs, bedrijven, drempels, opleidingen en combinatie werk-privé.

Gendermainstreaming in België

Op 12 januari 2007 neemt België een wet aan om de gelijkheid tussen vrouwen en mannen te bevorderen door de genderdimensie te integreren in de Belgische federale beleidsstructuren.

Enkele voorbeelden van gendermainstreaming:

• Het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IGVM) is een onafhankelijke federale overheidsinstelling die instaat voor het waarborgen en bevorderen van de gelijkheid van mannen en vrouwen en de bestrijding van elke vorm van discriminatie en ongelijkheid op basis van geslacht met campagnes, het jaarlijkse loonkloofrapport, genderstatistieken, studiedagen, het behandelen van infovragen en klachten over genderdiscriminatie ...

• De Gendertest is een evaluatie van de impact van ontwerpen van wet- en regelgevende teksten op de situatie van vrouwen en mannen. De Gendertest bestaat uit 5 open vragen:
  1. Op welke personen heeft het ontwerp (rechtstreeks of onrechtstreeks) een impact en wat is de naar geslacht uitgesplitste samenstelling van deze groep(en) van personen?
  2. Identificeer de eventuele verschillen in de respectieve situatie van vrouwen en mannen binnen de materie waarop het ontwerp van regelgeving betrekking heeft.
  3. Beperken bepaalde van deze verschillen de toegang tot bestaansmiddelen of de uitoefening van fundamentele rechten van vrouwen of mannen (problematische verschillen)?
  4. Identificeer de positieve en negatieve impact van het ontwerp op de gelijkheid van mannen en vrouwen rekening houdend met de voorgaande antwoorden?
  5. Welke maatregelen worden genomen om de negatieve impact te verlichten/te compenseren?

• De Conseil Wallon de l’Egalité entre Hommes et Femmes (CWEHF) integreert, begeleidt en ondersteunt gendermainstreaming in alle Waalse overheidsorganen.
• De Stedelijke Adviesraad voor Gelijkheid tussen Vrouwen en Mannen (AGVM) buigt zich over alle situaties, kwesties en problemen in de stad Brussel die te maken hebben met gelijkheid tussen vrouwen en mannen.
• Het Vlaamse gelijkekansenbeleid streeft naar gelijke kansen voor iedereen en heeft als opdracht feitelijke ongelijkheden in de samenleving zichtbaar en bespreekbaar te maken, gelijkheid en gelijkwaardigheid te bevorderen en nieuwe ongelijkheden te voorkomen. Het richt zich hierbij in het bijzonder op het bestrijden van achterstellings- en uitsluitingsmechanismen die veroorzaakt worden door onderscheid op basis van onder meer gender.

Meer lezen online

• Gender mainstreaming in development programming - United Nations Women
• Handleiding voor de toepassing van gender mainstreaming binnen de Belgische federale overheid - Instituut voor de Gelijheid van Vrouwen en Mannen
  
• The United Nations Fourth World Conference on Women: Action for Equality, Development and Peace Beijing - Verenigde Naties

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• "Gender mainstreaming and evaluation in the EU: comparative perspectives from feminist institutionalism" / Rachel Minto / International feminist journal of politics / vol. 20 / nr. 2 / 2018 / p. 204-220 - RoSa-tijdschriften
• Politics of the possible: gender mainstreaming and organisational change: experiences from the field / Maitrayee Mukhopadhyay, Gerard Steehouwer en Franz Wong / 2006 / RoSa-ex.nr.: FII b/1067