Mary Wollstonecraft

Mary Wollstonecraft is een Britse auteur en filosoof, maar gaat bovenal de geschiedenisboeken in als “the foremother of feminism”. Als voorvechter van vrouwenrechten klaagt ze tijdens de Verlichting de hypocrisie aan in de zogenaamde gelijke rechten die enkel voor mannen schijnen te gelden. Haar pamflet A Vindication of the Rights of Woman van 1792 wordt gezien als een van de eerste getheoretiseerde feministische werken, en is tot op vandaag een gevierde klassieker van het liberale feminisme.

Leven

Mary Wollstonecraft wordt op 27 april 1759 geboren in Londen. In 1785 verkoopt ze voor slechts tien pond haar eerste tekst: Thoughts on the Education of Daughters is kort maar krachtig, en behoort tot het educatieve genre conduct literature, dat lezers sociale normen wil bijbrengen. Wollstonecraft is op dat ogenblik namelijk werkzaam als gouvernante voor de dochters van de Ierse burggraaf Lord Kingsborough. In slechts enkele jaren weet ze van schrijven haar hoofdinkomstenbron te maken. In 1788 verschijnt Mary, a Fiction, een boek dat deels gaat over haar overleden boezemvriendin, de Britse illustrator Fanny Blood, met wie ze een school had opgezet in Londen. In datzelfde jaar publiceert ze het kinderboek Original Stories from Real Life (1788).

Bron foto: John Opie , Public domain, via Wikimedia Commons

Daarnaast vertaalt en redigeert Wollstonecraft voor haar uitgever Joseph Johnson. Ook stelt ze een bloemlezing samen en schrijft ze stukken voor zijn tijdschrift Analytical Review. Het grootste deel van het geld dat ze daarmee verdient, eigent haar vader zich toe om het onderhoud van haar zussen en broers te betalen nadat hij zijn eigen vermogen kwijtspeelde.

Wanneer Wollstonecraft naar Frankrijk reist om de revolutie mee te maken, ontmoet ze de Amerikaanse zakenman Gilbert Imlay, met wie ze een relatie begint. Tegen de heersende moraal in wil Wollstonecraft niet trouwen, ook niet wanneer ze buitenechtelijk zwanger raakt van Imlay. Ze krijgt met Imlay een dochter die ze Frances, oftewel liefkozend Fanny noemt, naar haar jeugdvriendin Fanny Blood. De relatie met Imlay is echter geen lang leven beschoren en wanneer Imlay Wollstonecraft alleen achterlaat in Frankrijk, onderneemt zij een poging tot zelfdoding.

In 1795 leert Wollstonecraft in Londen de anarchistische politieke filosoof William Godwin kennen. Wollstonecraft heeft nog steeds bezwaren tegen het huwelijk en dat geldt ook voor Godwin. Toch trouwen ze in 1797 als Wollstonecraft zwanger is. Beiden stellen dat hun partnerschap op gelijkwaardigheid gestoeld is, en dat hun trouwgeloftes hen niet in een ongelijke verhouding tussen partners duwt, zoals toen de norm was. Hun dochter, Mary Wollstonecraft Godwin, zal later onder de naam Mary Shelley bekend worden als de auteur van de klassieke roman Frankenstein (1818).

Elf dagen na de geboorte van haar tweede kind sterft Mary Wollstonecraft, op 10 september 1797, aan complicaties veroorzaakt door de bevalling. Kraamvrouwenkoorts is in die tijd een veelvoorkomende, en vaak fatale ziekte. Na dagen te vechten tegen de koorts, laat ook Wollstonecraft het leven. Haar twee dochters groeien op bij Godwin, later in zijn nieuw-samengestelde gezin.

A Vindication of the Rights of Woman (1792)

In de achttiende eeuw confronteren tal van vrouwen de gevierde, mannelijke Verlichtingsdenkers met de beperkingen van hun zogenaamd universeel gelijkheidsdenken. Ze wijzen erop dat vrouwen nog steeds als tweederangsburgers worden beschouwd en eisen aandacht voor de systemische discriminatie jegens vrouwen.   

Wollstonecraft volgt de ontwikkelingen van de Franse Revolutie op de voet, een onderwerp waar ze een geschiedenis over zal schrijven die in 1794 wordt gepubliceerd. Om meer te weten te komen over het gedachtegoed van de revolutie en wat die voor vrouwen kan betekenen, ontmoet ze in 1789 in Londen de Franse politicus Charles-Maurice de Talleyrand om te praten over zijn rapport over het onderwijs van vrouwen. In datzelfde jaar zal de Déclaration des Droits de l’Homme et du Citoyen de Franse Revolutie bekronen.

Een jaar later, in 1790 publiceert Wollstonecraft A Vindication of the Rights of Men, een kritiek op Edmund Burke’s conservatieve Reflections on the Revolution in France (1790) die stelde dat de Franse Revolutie niet zou slagen vanwege haar abstracte, universele en zogenaamd onrealistische idealen. Haar weerwoord doet veel stof opwaaien bij publicatie.

In december 1792 reist Wollstonecraft naar Frankrijk om de revolutie met eigen ogen te zien. Dat jaar publiceert ze het manifest waar ze vandaag voornamelijk om bekend staat: A Vindication of the Rights of Woman (1792). Het wordt vaak beschouwd als het begin van het hedendaagse feminisme in Europa.

In de emancipatoire en humanistische geest van de Verlichting, bepleit Wollstonecraft in A Vindication of the Rights of Woman vooreerst de onderwijsrechten van vrouwen. Ze eist dat mannen en vrouwen volwaardig onderwijs krijgen en kunnen deelnemen aan het intellectuele, maatschappelijke debat. Ze wil dat vrouwen in de eerste plaats als mensen worden gezien, en dus gelijk aan mannen, in plaats van als inherent verschillend van mannen, een soort op zich. Wollstonecraft stelt dat genderstereotiep gedrag niet is aangeboren, maar wordt aangeleerd, onder meer in het onderwijs. Dit is een van de redenen waarom haar werk in de jaren zestig, zeventig opnieuw furore maakt, wanneer de feministische beweging vergelijkbare ideeën over gendersocialisatie theoretiseert.

Hoewel haar ideeën in sommige opzichten hun tijd vooruit zijn, omschrijft Wollstonecraft vrouwen desalniettemin als fysiek minderwaardig ten opzichte van mannen (al voerde ze aan dat dit werd verergerd door de heersende mode en gewoontes), en bepleit ze niet expliciet gelijkheid in alle domeinen, iets waar latere feministische auteurs haar om zullen bekritiseren.

Prijzen en erkenning

Hoewel Wollstonecraft lange tijd vooral bekend staat om haar persoonlijke keuzes en naar naar de smaak van sommigen "te flamboyante" levensstijl, en daarvoor zowel verguisd als geprezen wordt, wordt haar gedachtengoed door de eeuwen heen telkens opnieuw door feministen verkend, van Virginia Woolf tot Caitlin Moran. De erkenning van Mary Wollstonecraft als een van de voormoeders van het moderne feminisme in Europa overschrijdt bovendien de Britse grenzen.

Controverse rond standbeeld

In 2011 gaat de Mary on the Green-campagne van start in Londen, met petities en crowdfunding initiatieven, om een standbeeld aan Mary Wollstonecrraft te wijden in Newington Green, in het noorden van London. Die plek staat immers bekend als “de geboorteplaats van het feminisme” omdat Wollstonecraft daar opgroeide. De campagne benadrukt dat maar liefst 90% van de standbeelden in Londen van mannen zijn. Een standbeeld van Mary Wollstonecraft is niet alleen bedoeld als een ode aan het Britse, feministische icoon, maar aan alle vrouwen die in de geschiedenisboeken vergeten of geminimaliseerd werden. In 2018 slaagt de campagne in haar opzet en wordt de Britse artiest Maggi Hambling geselecteerd om de “foremother of feminism” te vereeuwigen in een standbeeld. Het opschrift draagt Wollstonecrafts bekende woorden:

Het standbeeld toont Mary Wollstonecraft, naar de woorden van de kunstenaar, "als alledaagse vrouw" die vanuit een organische grijze massa oprijst. Dit staat symbool voor Wollstonecrafts uitspraak dat ze “the first of a new genus” was. Meer dan 200 jaar na haar dood, wordt het beeld op 10 november 2020 publiekelijk onthuld. Er volgt echter heel wat kritiek. Zo vragen velen zich af waarom het feministische icoon naakt wordt afgebeeld. Het is moeilijk in te beelden dat een standbeeld van andere literaire helden, mannelijke auteurs zoals pakweg Charles Dickens of Oscar Wilde, naakt zouden zijn. Mary Wollstonecraft naakt afbeelden geeft geen erkenning aan haar literaire talent en baanbrekend werk op vlak van vrouwenrechten, maar legt wederom de kwalijke nadruk op haar lichaam. Haar lichaam wordt niet enkel geseksualiseerd, maar ook geidealiseerd. Op sociale media vraagt de Britse auteur Imogen Hermes Gower zich dan ook af:

Hermes Gower krijgt bijval van haar collega, auteur Caroline Criado-Perez, die de uitvoering van het standbeeld ronduit catastrofaal noemt. De kritiek gaat namelijk niet alleen over het gebrek aan kleren, maar ook over de grootte van de figuur van Mary Wollstonecraft. Niet alleen is het kunstwerk in zijn geheel beduidend klein voor een standbeeld, ook maakt de verpersoonlijking van Mary Wollstonecraft maar een klein deel uit van een overigens abstracte, organische massa. Na jaren van lobbywerk, campagne voeren en sensibilisering is het resultaat voor velen maar magertjes. Criado-Perez verzucht: “I honestly feel that actually this representation is insulting to her. I can’t see her feeling happy to be represented by this naked, perfectly formed wet dream of a woman.”

Auteur Caitlin Morgan vat de frustraties van vele feministen samen en wijst op het seksisme waardoor de Britse "foremother of feminism" na jaren van actie nog steeds geen waardig eerbetoon kreeg:

In de pers:

• In Londen staan meer standbeelden van dieren dan van beroemde vrouwen (De Standaard, 22/10/2021)
• Ophef over standbeeld voor Britse feministe (De Standaard, 11/11/2020)
• Newly Unveiled Statue of 'Mother of Feminism' Proves... Controversial (VICE, 10/11/2020)
• Mary Wollstonecraft finally honoured with statue after 200 years (The Guardian, 10/11/2020)
• Why I hate the Mary Wollstonecraft statue: would a man be 'honoured' with his schlong out? (The Guardian, 10/11/2020)
• 'Insulting to her': Mary Wollstonecraft sculpture sparks backlash (The Guardian, 10/11/2020)
• Exploring Mary Wollstonecraft's Realm of Happiness (The Wire, 30/01/2020)
• Maggi Hambling picked to create Mary Wollstonecraft statue (The Guardian, 16/05/2018)
• Een leeuwin in petticoats (De Standaard, 08/1/2017)

Meer lezen?

• RoSa portret: Olympe de Gouges, tijdgenoot van Mary Wollstonecraft in Parijs
• RoSa portret: Virginia Woolf, bewonderaar van Mary Wollstonecraft
• RoSa thema: Liberaal feminisme
• RoSa thema: Gender in de letteren

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• The Routledge guidebook to Wollstonecraft’s A Vindication of the Rights of Women / Sandrine Bergès, 2013 – RoSa-ex.nr.: FII f/86
• A Vindication of the Rights of Woman: Mary Wollstonecraft / Mary Wollstonecraft & Sheila Rowbotham, 2010 - RoSa-ex.nr.: FII a/1060
• Women, gender and Enlightenment / Sarah Knott & Barbara Taylor, 2007 – RoSa-ex.nr.: FII m/596
• Mary Wollstonecraft: a new genus / Lyndall Gordon, 2005 – RoSa-ex.nr.: T/704
• Vindication: a life of Mary Wollstonecraft / Lyndall Gordon, 2005 – RoSa-ex.nr.: T/934
• Mary Wollstonecraft and the feminist imagination / Barbara Taylor, 2003 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/424
• Mary Wollstonecraft and the accent of the feminine / Ashley Tauchert, 2002 – RoSa-ex.nr.: GIV2 m/67