Alice Guy-Blaché

De Franse Alice Guy-Blaché (1873-1968) is als eerste vrouwelijke regisseur een pionier op vele vlakken. Toch blijft ze veelal onzichtbaar in de filmgeschiedenis tot revisionistische, feministische filmwetenschappers haar herontdekken eind jaren 1990. De rol van vrouwen in de filmwereld wordt vaak over het hoofd gezien, terwijl ze tijdens het begin van de cinema cruciaal werk leveren achter de schermen als monteur of decorontwerper.

Guy heeft een vooraanstaande functie in de filmindustrie en doet zowat alles: produceren, schrijven, regisseren, casten en decors ontwerpen. Met de oprichting van Solax Company is ze ook de eerste vrouwelijke studio-eigenaar.

De Française pionier is verantwoordelijk voor een aantal doorslaggevende ontwikkelingen in de filmtaal: ze experimenteert met narratieve cinema, creëert de geluidsfilm en legt de nadruk op een natuurlijke acteerstijl. Ze wordt gecrediteerd met als eerste een female gaze te hanteren door vrouwelijke personages en thema’s zoals moederschap centraal te plaatsen.

Bron afbeelding: WikiCommons

Vergeten geschiedenis van de eerste vrouwelijke regisseur

Voor Alice Guy-Blaché haar intrede maakt in de filmwereld, verdient ze de kost als stenograaf in een vernisbedrijf. Nadien belandt ze in het Franse fotografiebedrijf Gaumont dat uitgroeit tot de allereerste filmstudio. Als secretaresse van oprichter Léon Gaumont woont Guy in 1895 de eerste cinemavoorstelling bij van de broers Lumière in Parijs. Die inspireert haar om zelf films te maken, waarvoor ze toestemming krijgt van Gaumont. Guy biedt met haar narratieve films een alternatief op de spektakelcinema van Lumière. Haar debuut La fée aux choux (1896) duurt zestig seconden en toont hoe het vrouwelijke hoofdpersonage kinderen kweekt in haar moestuin. Zo instrumentaliseert ze al snel een female gaze en bespreekt ze thema’s die mannen zelden aankaarten, zoals vruchtbaarheid.

Alice Guy-Blaché wordt gezien als de enige vrouwelijke regisseur tussen 1896 en 1906, en is met meer dan 600 films onder haar naam enorm productief. Volgens sommigen produceert ze er zelfs meer dan 1000 (waarvan tweeëntwintig langspeelfilms), maar een groot aantal films is verloren gegaan.

Samen met haar man Herbert Gaché emigreert Guy naar de Verenigde Staten, waar ze in 1910 Solax Company oprichten. De filmstudio kent een groot succes en Guy start zelfstandig een meer technologisch geavanceerde studio. Rond de Eerste Wereldoorlog krijgt Solax Company het moeilijk: Thomas Edison heeft patenten op filmstock, camera’s en projectors en later ook op de distributie, productie en vertoningen van films. Hierdoor raken Solax films moeilijk of zelfs niet verkocht. Bovendien komt er in 1918 een einde aan het huwelijk tussen Guy en Blaché. Hij richt een bedrijf op dat concurreert met Solax en het ook domineert. De malaise verergert wanneer Alice Guy-Blaché de Spaanse griep krijgt tijdens de regie van haar laatste film in 1920, een ziekte waaraan verschillende van haar werknemers sterven, en een deel van Solax Studios afbrandt. De samenloop van die ongelukkige gebeurtenissen betekent het einde van Solax Company. Ze beslist om terug te keren naar Frankrijk, waar haar carrière als regisseur definitief stopt omdat vrouwen daar amper jobs vinden in de filmwereld. Tussen het faillissement in 1922 en haar dood in 1968 maakt ze geen enkele film. In Frankrijk geeft Guy dertig jaar lang les over cinema, schrijft ze fictie voor magazines en herwerkt ze filmscripts tot romans.

In de documentaire Be Natural: The Untold Story of Alice Guy-Blaché (2020) onderzoeken de makers hoe Guy in de vergeetput is geraakt. Hiervoor doorpluizen ze archieven en verloren artikels en interviews, en sporen ze ook erfgenamen op. Ze concluderen dat haar onzichtbaarheid in de filmgeschiedenis vooral komt door haar genderidentiteit; ze had het al moeilijk in de VS, maar in Frankrijk is het een nog grotere uitdaging om als vrouwelijke regisseur overeind te blijven. Wanneer Alice Guy-Blaché terugkeert naar de VS, is haar filmmateriaal grotendeels verloren gegaan omdat de gevoelige filmstock niet degelijk werd opgeslagen. Van het weinige dat ze terugvindt, is een groot deel toegeschreven aan andere filmmakers of aan productiemedewerkers - vaak een man. Een andere reden voor Guys onzichtbaarheid is dat ze niet meer actief is wanneer de filmgeschiedenis wordt opgeschreven in 1930. Zelfs Gaumonts publicatie in 1930 over de geschiedenis van het bedrijf vermeldt haar naam niet, terwijl ze er tien jaar heeft gewerkt en het langspeelfilmdepartement eigenhandig heeft opgericht.

Hoewel Guy tijdens haar leven strijdt voor erkenning, duurt het tot 1990 voor ze herontdekt wordt in de revisionistische, feministische filmhistoriografie en de erkenning krijgt die ze als pionier en witte raaf in een door mannen gedomineerde filmindustrie verdient.

Experiment en vernieuwing in cinema

Die hernieuwde filmgeschiedenis toont de cruciale impact van Alice Guy-Blaché als cineast. Met haar “chronophone” maakt ze in de periode van de stille film al 150 geluidsfilms; met dit apparaat plakt Guy audio op beelden van dansers en zangers die ze nadien synchroniseert. Technisch gezien is ze dus ook verantwoordelijk voor de uitvinding van de muziekvideo. Verder heeft Guy een grote invloed gehad op de acteerstijl van die tijd. Ze beklemtoont natuurlijkheid en beeldt mensen af zoals ze zijn. Dat staat in contrast met de traditionele acteerstijl van die tijd, die eerder theatraal is. Daarnaast experimenteert Guy tijdens het montageproces door zwart-witfilms in te kleuren en creëert ze primitieve special effects zoals dubbele belichting waarbij twee beelden op elkaar worden geplakt. Andere van haar innovatieve filmmethodes zijn filmen op externe locaties en experimenteren met camerabewegingen. Zo maakt ze de eerste close-up. Een van Guys meest revolutionaire films is La Vie du Christ (1906), een big-budget film die is opgenomen op verschillende locaties. Met behulp van 300 figuranten verbeeldt ze het leven van Jezus in vijfentwintig scènes. De film wordt een tijd lang foutief toegeschreven aan een van haar mannelijke assistenten.

Guys gendergerelateerd werk als vrouwelijke regisseur

Ten slotte incorporeert Alice Guy-Blaché frequent thema’s in haar werk die dicht bij de vrouwelijke ervaring staan van die periode. Naast La fée aux choux (1896) is ook Les résultats du féminisme (1906) een belangrijke film. Hierin worden de traditionele genderrollen omgedraaid: terwijl de man verantwoordelijk is voor huishoudelijke taken zoals naaien en strijken, houdt de vrouw zich bezig met roken en vechten. Ook visualiseert ze het ideaal van het huwelijk als gelijkwaardige relatie in A House Divided (1913) en Matrimony’s Speed Limit (1913). Een andere veelbesproken film is Madame des Envies (1906) vanwege de erotische ondertoon. In een bepaalde scène zuigt het vrouwelijk hoofdpersonage op een pijp, wat de suggestie oproept van orale seks.

Ondanks die doorslaggevende filmmethodes blijft Alice Guy-Blaché decennia lang onzichtbaar in haar industrie en de geschiedschrijving. Zelf publiceert ze in 1914 de tekst Woman’s Place in Photoplay Production, waarin ze als een van de eerste het belang aankaart van inclusie en de erkenning van vrouwelijke regisseurs. Ze benadrukt de technische en creatieve vaardigheden van vrouwen en argumenteert dat zij even capabel zijn als hun mannelijke collega’s. Tijdens de laatste jaren van haar leven voert Guy campagne voor erkenning en midden jaren 1950 ontvangt ze de Légion d’Honneur voor haar werk als regisseur. Dit is de meest prestigieuze Franse onderscheiding en beloont de ontvangers voor hun burgerlijke of militaire verdiensten. In 2012 ontvangt ze postuum de Lifetime Achievement Award van de Director’s Guild of America.

In de pers:

• Alice Guy-Blanché, de vergeten vrouwelijke pionier van de narratieve cinema (Knack, 04/12/2020)
• Why was pioneering director Alice Guy-Blaché erased from film-making history? (The Guardian, 20/01/2020)

Meer weten?

• RoSa thema: Gender in film
• RoSa schrijft: De male gaze
• Pers:pectief 06/05/2021: Inclusieve representatie in de film(industrie)
• Pers:pectief 28/02/2019: Vrouwelijke representatie in film

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Alice Guy-Blaché: Lost Visionary of the Cinema / Alison McMahan, 2003
• Cupboards of Curiosity: Women, Recollection, and Film History / Amelie Hastie, 2007
• A Feminist Reader in Early Cinema / Jennifer M. Bean & Diane Negra [Eds.], 2002