hier komen promoties & acties

Marie Tharp

Amerikaanse oceanograaf die voor het eerst de zeebodem in kaart brengt en daarmee het baanbrekende bewijs levert van continentale drift

Marie Tharp (1920-2006) is een Amerikaans geoloog gespecialiseerd in oceanen. In samenwerking met collega-geoloog Bruce Charles Heezen (1924–1977) brengt ze in de jaren vijftig voor het eerst de bodem van de Atlantische Oceaan in kaart. In de jaren die daarop volgen zal het duo uiteindelijk de volledige zeebodem in kaart brengen. Opnieuw een primeur.

Wat maakt het onderzoek van Tharp zo baanbrekend? Het werk van de tandem Tharp-Heezen bevestigt voor het eerst op wetenschappelijke basis de aanwezigheid van wat men in geologische kringen “de Mid-Atlantische Rug” noemt. Deze kloof strekt zich uit over de hele Atlantische Oceaan en staat momenteel gekend als het grootste fysieke kenmerk op aarde. Tharp ontdekt dat net op deze plek de oceanische korst zich uiteen spreidt: er zit dus beweging in de zeebodem. Deze ontdekking veroorzaakt een revolutie in de geologische wereld en leidt tot de acceptatie van een theorie die daarvoor altijd afgedaan werd als “ketterij” binnen de wetenschappelijke wereld, namelijk het bestaan van de platentektoniek en continentale drift: onze continenten liggen niet stil, maar zijn constant in beweging.

Een geboren cartograaf

Als kind blijkt Marie Tharp al een grote fascinatie te hebben voor de oceaan. Ze wordt daarin ook aangemoedigd door haar vader. Hij is lange tijd cartograaf en landmeter voor het Amerikaanse ministerie van landbouw. Vanuit zijn eigen kennis en interesse, leert hij de kleine Marie over het optekenen van kaarten en hoe ze te lezen. Vader Tharp brengt zijn dochter ook het belang van kaarten bij voor het begrijpen van de wereld rondom ons. Haar prille belangstelling voor geologie en cartografie zal Marie Tharp in de loop van haar professionele carrière tot baanbrekende wetenschappelijke innovaties leiden.

In 1943 behaalt Marie Tharp haar bachelorsdiploma in Engels en Muziek aan de University of Ohio. Ze voegt daar in 1944 een masterdiploma in de Geologie van de Universiteit van Michigan aan toe. Daar belandt ze nadat ze een flyer van die laatste universiteit ontvangt waarin jonge vrouwen worden aangemoedigd een opleiding geologie te volgen. De University of Michigan had tot dan toe nooit vrouwen toegelaten in de richting geologie, maar door de afwezigheid van de mannen (die op dat moment, na de aanval op Pearl Harbour, in groten getale vertrokken zijn naar het front) wordt besloten om in te zetten op het rekruteren van vrouwelijke studenten. De bedoeling is om zoveel mogelijk studentes voor te bereiden op functies in de zwaar onderbemande petroleumindustrie.

Marie Tharp heeft echter andere plannen: ze wil als cartografe iets realiseren wat nog nooit iemand haar voordeed. Haar liefde voor de oceanen biedt haar algauw een prachtige kans: anno 1940-1950 moet de bodem van de oceanen nog in kaart gebracht worden, maar velen in de geologische wereld vragen zich af of zoiets wel mogelijk is. Haar directe omgeving schat haar slaagkansen laag in en vele van haar medegeologen zetten haar idee weg als naïeve “girl talk”. Maar Tharp toont zich vastberaden en besluit de nodige werkervaring op te doen om haar droom te kunnen najagen.

Haar eerste job als geoloog strikt ze voor een oliemaatschappij in Oklahoma. Op haar eerste werkdag ontdekt ze echter dat vrouwen er geen veldwerk mogen doen, en dus zat Tharp al snel vast in een kantoor van waaruit ze het coördinerende werk voor haar mannelijke collega's verricht. Verveeld in haar job, volgt Tharp naast haar job nog les. Ze slaagt voor voldoende vakken aan de Universiteit van Tulsa om in 1948 ook een diploma in Wiskunde te behalen. Eind jaren veertig verlaat ze opgelucht de olie-industrie nadat ze wordt aangenomen als technisch assistent aan de geologie-afdeling van Columbia University. Het is daar dat Tharp haar toekomstige collega Bruce Heezen ontmoet. De twee onderzoekers zullen uiteindelijk samenwerken tot aan Heezens overlijden in 1977.

Onderzoek naar de bodem van de oceaan

Tot het onderzoek van Marie Tharp en Bruce Heezen in de jaren vijftig, is er weinig aandacht besteed aan oceaanbodems. Er zijn voorheen wel sporadische pogingen geweest om de diepte van de oceanen te meten, maar meestal ging dat om erg algemene en weinig nauwkeurige onderzoeken: in de meeste gevallen betekende dergelijk “onderzoek” dat bemanningen van schepen touwen met gewichten in de oceaan lieten zaken om op die manier te meten hoe diep deze onder het wateroppervlak verdwenen.

Pas later worden dergelijke “touwmethodes” door wetenschappers vervangen door echolocatie- of sonarapparatuur. Via sonar wordt gemeten hoe lang het duurt voordat een geluidsgolf (die bijvoorbeeld vanaf een schip naar de zeebodem wordt gestuurd) op iets weerkaatst (de bodem) en daarna terugkeert. Dezelfde tactiek die bijvoorbeeld ook dolfijnen gebruiken om te bepalen hoe ver iets of iemand zich bevindt. Wat dieren gebruiken noemt men doorgaans echolocatie. De menselijke variant of adaptatie van deze techniek wordt over het algemeen sonar genoemd.

Maar om de volledige bodem van een oceaan - laat staan de volledige zeebodem - in kaart te brengen, zijn heel wat sonarberekeningen nodig. Tharps droom blijkt dan ook geen simpele taak. Heezen en Tharp besluiten hun onderzoek dan ook initieel te focussen op de bodem van één oceaan: de Atlantische.

Baanbrekend onderzoek

Om de bodem van de Atlantische oceaan, de tweede grootste oceaan ter wereld, in zijn geheel in kaart te kunnen brengen, moeten enorme hoeveelheden dieptemetingen verwerkt worden. Het is Heezen die de dieptemetingen op zee verzamelt en Tharp die deze gegevens analyseert en omvormt tot driedimensionale reliëfkaarten. Het onderzoek neemt uiteindelijk meer dan vijf jaar in beslag. Pas in 1957 kunnen Tharp en Heezen een gedetailleerde fysiografische kaart van de bodem van de Atlantische oceaan voorleggen. Hun Atlantic Ocean Floor Map zou pas later, in 1968, wereldwijde bekendheid verwerven nadat het ook in het gerenommeerde National Geographic Magazine gepubliceerd wordt.

Marie Tharp

Bron foto: Berann, Heinrich C., Heezen, Bruce C., Tharp, Marie

Het onderzoek van Heezen en Tharp leidt tot een revolutionaire ontdekking: de Mid-Atlantische Rug bestaat en loopt door het midden van de Atlantische Oceaan. Voordien werden dergelijke hypotheses telkens ontkracht omdat het nooit wetenschappelijk aangetoond was. Het was Tharp die de ontdekking deed tijdens haar analyses van de dieptemetingen van Heezen. Als ze Heezen met haar bevinding confronteert, gelooft hij haar in eerste instantie niet. Het kost Tharp bijna een jaar aan extra onderzoek vooraleer ze voldoende bewijs heeft verzamelt om haar collega te overtuigen van het bestaan van de Mid-Atlantische Rug.

Het bestaan van een dergelijke kloof vormt het onweerlegbaar bewijs van de continentendrift (of continentenverschuiving). Dit is het geologische gegeven dat de continenten niet stilliggen, maar continu in beweging zijn. Het bestaan van deze continentenverschuiving was als hypothese in de jaren vijftig zo onpopulair in de Verenigde Staten dat het geloof erin als een vorm van wetenschappelijke ketterij werd beschouwd. Het duurt dan ook even voor de geologische wereld zich open stelt om Tharps bevindingen te omarmen. Het is vermoedelijk ook om deze reden dat  Heezen in eerste instantie wantrouwig stond tegenover de analyses van zijn collega.

Tharps ontdekking leidt in de loop van de jaren zestig tot een ware revolutie in de geologische wereld. De onderzoekspapers die volgen op het onderzoek van Tharp en Heezen, gebaseerd op hun revolutionaire kaarten, gelden tot op vandaag als dé te raadplegen bronnen wat betreft platentektoniek, de wetenschappelijke theorie die onder meer de geografische ligging van continenten, oceanen, gebergten en andere structuren aan het aardoppervlak verklaart.

In de jaren zestig en zeventig besluiten Tharp en Heezen vastberaden ook de rest van de zeebodem in kaart te brengen. Na zo’n vijventwintig jaar onderzoek heeft het duo in 1977 alle informatie vergaard om de volledige zeebodem in kaart te brengen in het historische World Ocean Floor Panorama.

Vrouwen binnen de oceanografie

Tharps weg naar succes loopt niet altijd van een leien dakje. Naast de vele wetenschappelijke en organisatorische hindernissen die met een onderzoek als het hare gepaard gaan, blijkt ook het feit dat ze een vrouw is vaak een extra obstakel. Zo wordt ze meerdere malen de toegang tot een schip geweigerd: enerzijds wegens militaire regels die het niet toelieten dat vrouwen meereisden op militaire schepen, anderzijds uit bijgeloof dat een vrouw aan boord ongeluk zou brengen – een idee dat binnen de zeevaart van halverwege de twintigste eeuw meer als feitelijke waarheid wordt beschouwd dan als bijgeloof. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het voornamelijk Heezen is die de sonarmetingen verzamelt op zee terwijl Tharp de analyses aan land uitvoert. Het zal tot 1965 (dertien jaar na haar baanbrekende ontdekking van de Mid-Atlantische Rug!) duren voor Tharp mee met Heezen de zee op gaat in het kader van hun onderzoek.

Op het moment dat Marie Tharp carrière maakt, zijn vrouwen nog steeds een “bijzonderheid” binnen de wetenschappelijke wereld, en al helemaal binnen de door mannen gedomineerde geologie en oceanografie. Mannelijke collega's staan vaak wantrouwig ten opzichte van het werk van Tharp. Ze moet dan ook extra hard werken om serieus genomen te worden.

In een tijd waarin de meeste vrouwen worden uitgesloten van een wetenschappelijke loopbaan, slaagt Tharp erin haar naam te vestigen in de geologie. Het is in dat opzicht ook bijzonder dat haar bijdragen vanaf dag één erkend als de hare. Dat is, zeker in die tijd, niet elke vrouw gegeven binnen de exacte wetenschappen. Tharp had doorheen haar carrière wel enkele vrouwelijke collega's, maar die zijn algauw ontmoedigd doordat door sommige - vaak hoog aangeschreven - professionele geologische genootschappen niet officieel erkend worden als geoloog. Tharp laat zich echter niet tegenhouden. Haar doorzettingsvermogen zal de moeite waard blijken. Haar ontdekkingen zetten een opwindend tijdperk binnen de geologie in gang.

Erkenning

Tharp valt met haar werk ook in de prijzen. Ze ontvangt diverse waarderingen van de Geography and Map Division van het prestigieuze Library of Congress and Woods Hole Oceanographic Institution. Ook mag ze de eerste jaarlijkse Lamont-Doherty Earth Observatory Heritage Award (2001) in ontvangst nemen. Vier jaar later creëert datzelfde Lamont het Marie Tharp Visiting Fellowship Program om veelbelovende vrouwelijke onderzoekers te ondersteunen. Ook postuum worden haar realisaties in de kijker gezet. Zo neemt Google Earth in 2009 de Marie Tharp Historical Map op, zodat mensen Tharp's oceaankaart kunnen bekijken via de Google Earth-interface. In 2013 publiceert auteur Hali Felt tot slot een biografie van Marie Tharp met de titel Soundings: The Story of the Remarkable Woman Who Mapped the Ocean Floor. Ondanks de erkenning die ze in ontvangst mag nemen voor haar werk wordt ze het merendeel van haar professionele loopbaan vermeld als onderzoeksassistent en worden haar - ondanks haar baanbrekende ontdekkingen - geen aanbiedingen gedaan om verder door te groeien.

Benoemingen en carrière maken is echter niet Tharp besteed; ze was werkelijk gepassioneerd over oceanen en wou “gewoon haar droom najagen”. Uiteindelijk slaagt Tharp in haar opzet: ze werd de eerste persoon die de bodem van de oceanen in kaart weet te brengen. Haar werk levert bovendien ook onmiskenbare informatie op over de structuur en evolutie van het aardoppervlak en de continenten. Zonder haar wisten we misschien nog niks over de continentenverschuiving. Tharp leverde zo een niet te onderschatten bijdrage aan de kennis die we over onze planeet bezitten. Dit alles zorgt ervoor dat we haar één van de meest invloedrijke cartografen van de twintigste eeuw mogen noemen.

Leuk weetje

In 2016 verscheen een Engelstalig kinderboek (leeftijd 4-8) dat het verhaal van Marie Tharp vertelt: Solving the Puzzle Under the Sea: Marie Tharp Maps the Ocean Floor van auteur Robert Burleigh en illustrator Raúl Colón. Het verhaal wordt verteld vanuit het oogpunt van Marie Tharp zelf en maakt onderwerpen als seksisme in de wetenschappelijke wereld en oceanografisch onderzoek toegankelijk voor kinderen vanaf 4 jaar.

Meer lezen?

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek: