hier komen promoties & acties

Rosalind Franklin

The Dark Lady of DNA: de Britse scheikundige die een cruciale bijdrage leverde aan de ontdekking van de structuur van DNA

Rosalind Franklin (1920-1958) is een Britse scheikundige die voornamelijk bekend is vanwege haar hoge resolutie röntgenfoto's die geleid hebben tot de ontdekking van de ware structuur van DNA. Helaas zal ze voor deze baanbrekende contributie nooit de adequate erkenning krijgen. Toch kan haar bijdrage niet miskend worden, en wordt ze vandaag herinnerd als een van de belangrijkste wetenschappers van de twintigste eeuw. Na onderzoek naar steenkool, virussen en DNA, komt haar veelzijdige carrière op 37-jarige leeftijd tot een bruusk einde door eierstokkanker.

Rosalind Franklin

Wetenschappen aan de Universiteit van Cambridge

Rosalind Elsie Franklin ziet het levenslicht op 25 juli 1920 te Londen, in een Joods welgesteld gezin. Ze is het tweede kind, en de oudste dochter van bankier Ellis Franklin en Muriel Frances Waley. Wanneer Rosalind Franklin twaalf jaar wordt, gaat ze naar St. Paul’s Girls School, één van de weinige meisjesscholen in haar buurt waar ook natuurkunde en scheikunde op het curriculum terug te vinden zijn. Dit zal een enorme impact hebben op de jonge Britse. Franklin besluit al snel dat ze verder wil studeren en zich wil toeleggen op de exacte wetenschappen. Wanneer ze na haar humaniora slaagt voor het toelatingsexamen van de prestigieuze University of Cambridge, lijkt ze vertrokken.

Maar dat is buiten haar vader gerekend. Hij weigert Franklins universitaire opleiding te betalen. Vrouwen horen nu eenmaal niet thuis in het hoger onderwijs, aldus vader Franklin. Gelukkig krijgt de ambitieuze Rosalind Franklin wel steun van haar moeder en stelt een gegoede tante voor om haar opleidingsgeld te betalen. Uiteindelijk kan haar vader niet anders dan overstag gaan tegen al dat vrouwelijk geweld.

Bron foto: MRC Laboratory of Molecular Biology / CC BY-SA

Wetenschappelijke carrière bij aanvang van WOII

In 1941 studeert Rosalind Franklin op 21-jarige leeftijd af als natuurwetenschapper met een specialisatie in de fysische chemie. Ze krijgt meteen een job aangeboden op de universiteit, maar moet die na een jaar noodgedwongen onderbreken door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de oorlogsperiode gaat ze aan de slag als onderzoekster voor het British Coal Utilisation Research Association met als doel een zo efficiënt mogelijke toepassing van steenkool te ontrafelen. Dit vormt enkele jaren later de basis voor haar doctoraat wanneer ze na de oorlog terugkeert naar de universiteit. 

Later zal ze ook enkele jaren in Parijs doorbrengen en onderzoek doen voor het Laboratoire Central des Services Chimiques de l'Etat. Het is daar dat Franklin in contact komt met de röntgendiffractietechnieken die zullen bijdragen tot de ontdekking van de structuur van DNA.

De ontdekking van de DNA-structuur

Na haar terugkeer in Londen, waar ze aan de slag gaat aan het King's College, focust Franklin zich op moleculaire röntgendiffractie. Samen met Raymond Gosling, een student die ze begeleidt, ontdekt Franklin “the secret of life”. Ze namen gedetailleerde foto’s van DNA door middel van meer dan honderd uren blootstelling aan röntgendiffractie en ontdekten zo dat er twee vormen van DNA waren: een droge A-vorm en een natte B-vorm. Een van hun foto’s van de B-vorm van DNA, bekend als “Photograph 51”, zal dienst doen als cruciaal bewijs van de structuur van DNA.

Franklins collega Maurice Wilkins zal – zonder medeweten van Franklin – deze foto tonen aan James Watson, een moleculair bioloog en Franklins concurrent uit Cambridge, die samen met zijn collega Francis Crick DNA-onderzoek verricht aan Cambridge University. Dankzij deze foto komt Watson tot de vaststelling dat de structuur van DNA eruit moet zien als een dubbele helix. Deze ontdekking resulteert vervolgens in een artikel in het blad Nature. In datzelfde nummer van Nature verschijnt ook het werk van Franklin, ter ondersteuning van de conclusies van Watson. Alle krediet zal uiteindelijk naar Watson gaan, omdat hij als eerste de link tussen de foto's en de mogelijke dubbele helix naar buiten bracht.

Zou Franklin zelf tot deze ontdekking gekomen zijn? Een duidelijk antwoord op deze vraag zal er waarschijnlijk nooit komen en vormt tot op heden voer voor discussie. Feit blijft wel dat zonder haar kwalitatief hoge röntgendiffractiefoto's van DNA het nog lang gissen zou geweest zijn naar de structuur ervan.

Het hele gebeuren zorgt voor heel wat wrijving tussen Franklin en haar collega Wilkins, wat niet zonder gevolgen zal blijven. Franklin wil weg op het King's College. Ze heeft het vertrouwen in haar collega's en het instituut verloren. Haar contract wordt verbroken op één, waanzinnige voorwaarde: Franklin mag zich niet langer met DNA-onderzoek bezig houden.

DNA, en wat erna?

Rosalind Franklin houdt, ondanks deze oneerlijke voorwaarde, voet bij stuk en vertrekt op het King's College. Ze start een eigen onderzoeksgroep aan het Birckbeck College, waar ze zich toelegt op het onderzoeken van virussen en steenkool. Ze publiceert zeventien papers met haar onderzoeksgroep, die de basis voor structurele virologie zullen uitmaken.

In 1956 wordt ze ziek. De diagnose is niet mild: eierstokkanker. Nog geen twee jaar later overlijdt Rosalind Franklin op 16 april 1958 aan de gevolgen van de ziekte. Franklin is op dat moment slechts 37 jaar oud.

In 1962 gaat de Nobelprijs voor de Fysiologie en Geneeskunde naar het trio James Watson, Maurice Wilkins en natuurwetenschapper Francis Crick. Mogelijks zou ook Rosalind Franklin in die eer hebben gedeeld indien ze nog had geleefd. De prijs wordt tot op heden echter niet postuum uitgereikt, en wordt ook niet uitgereikt aan meer dan drie personen... Het zal dus altijd gissen blijven of Franklins bijdrage al dan niet erkenning had gekregen.

Vrouw binnen de wetenschappen

Niet enkel de vader van Rosalind Franklin maakt het haar moeilijk om carrière te maken binnen het vakgebied van de wetenschappen. Ook tijdens haar carrière moet ze steeds opnieuw tegen seksisme en onderwaardering opboksen. Ook jaloezie en onbegrip spelen een niet te minimaliseren rol; de wrijving met haar collega Wilkins leidt uiteindelijk niet voor niets tot het doorspelen van informatie en het einde van haar carrière binnen het DNA-onderzoek. Toch blijft Franklin tot aan haar dood actief binnen de natuurwetenschappen.

Rosalind Franklin Award

In 2003 brengt The Royal Society of London for Improving Natural Knowledge een nieuwe prijs tot leven ter nagedachtenis van de prestaties van Rosalind Franklin. De prijs krijgt de naam The Royal Society Rosalind Franklin Award (ook wel kortweg Rosalind Franklin Award genoemd). Deze prijs wordt jaarlijks toegekend aan een vrouwelijk wetenschapper waarvan de prestaties binnen de STEM-velden als uitmuntend of buitengewoon worden ervaren. De prijs wordt gesubsidieerd door het Department for Innovation, Universities and Skills (DIUS) als onderdeel van hun inspanning om de deelname en prestaties van vrouwen binnen STEM-beroepen te promoten. Naast een medaille, ontvangt de winnares van deze prijs ook een beurs van £30.000 en wordt haar een lezing toegewezen binnen de Royal Society zelf. Niet mis, die prijs. En bovendien een mooi eerbetoon aan een ondergewaardeerd en veel te vroeg gestorven talent binnen STEM.

Vereeuwiging in een 50p muntstuk

Naar aanleiding van wat haar honderdste verjaardag had geweest, op 25 juli 2020, lanceert het Verenigd Koninkrijk een 50 pence muntstuk ter ere van Rosalind Franklin. Het is slechts het tweede muntstuk in the Royal Mint’s Innovation in Science series waarbij de eerste opgedragen werd aan Stephen Hawking. Op het muntstuk wordt de helixvormige structuur van DNA weergegeven naast haar naam. De laatste letters van haar voor- en achternaam werden zijdelings aangevuld met een A, waardoor er “DNA” te lezen is. Aan de uiterste zijde van het muntstuk wordt ook “Photograph 51” vermeld. Op die manier wordt Rosalind Frankin niet alleen erkend voor haar uitzonderlijk werk met röntgendiffractie, maar ook voor de bijdrage die haar gedetailleerde foto’s leverden aan de ontdekking van de structuur van DNA, wat als een van de grootste wetenschappelijke doorbraken van de twintigste eeuw beschouwd wordt.

 

Meer lezen?

In de pers:

Aanraders uit de Rosa-Bibliotheek: