Seksueel partnergeweld

De hardnekkige mythe dat seksueel geweld niet bestaat in een relatie en partners op elk moment voor elkaar beschikbaar moeten zijn voor seks, blijft bestaan. Sommingen vinden dat partners elkaar seks verschuldigd zijn binnen een relatie en dat ze dus niet het recht hebben om geen seksuele toestemming te geven. Seksuele toestemming vormt echter ook in partnerrelaties de basis voor een gezonde seksualiteitsbeleving. Sinds de hervorming van het seksueel strafrecht in 2021 is toestemming een centraal begrip in het seksueel strafrecht: toestemming moet uit vrije wil worden gegeven (en kan dus niet worden gegeven wanneer iemands vrije wil is aangetast door bijvoorbeeld angst, dwang, alcohol, verdovende middelen, een list, bewusteloosheid, enzovoort), toestemming is niet gelijk aan het ontbreken van (fysiek) verzet en toestemming kan worden ingetrokken op elk ogenblik voor of tijdens de seksuele handeling. Ook partners hebben altijd en overal het recht om niet in te stemmen met seks.

Wat is seksueel partnergeweld?

Er is sprake van seksueel partnergeweld wanneer een (ex-)partner over de seksuele grenzen van de andere partner gaat en/of seksuele handelingen stelt onder dwang of tegen de wil van het slachtoffer. Seksueel partnergeweld kan heel wat verschillende vormen aannemen en is dan ook een ruim begrip. Het omvat zowel vernederende seksuele voorstellen als (poging tot) gedwongen seksuele handelingen of aanrakingen zoals verplicht worden om zich uit te kleden, gedwongen worden te masturberen, verplicht worden tot het kijken van pornografie, aantasting van de seksuele integriteit, verkrachting, enzovoort. In de meeste gevallen is seksueel partnergeweld geen alleenstaand feit: 14,3% van de slachtoffers geeft aan dat er sprake is van één gewelddaad, bij 57,2% is er sprake van twee tot zes feiten en bij 28,6% van de slachtoffers is er sprake van minstens acht feiten. Bovendien komt seksueel partnergeweld regelmatig voor in combinatie met andere vormen van partnergeweld zoals verbaal partnergeweld, fysiek partnergeweld en/of economisch partnergeweld.

Cijfers over seksueel partnergeweld

13,8% van alle Belgische vrouwen en 2,4% van alle Belgische mannen werd sinds de leeftijd van achttien jaar ooit slachtoffer van seksueel geweld. In drie op de vier gevallen wordt het geweld gepleegd door iemand die het slachtoffer kent. Bij vrouwelijke slachtoffers bijvoorbeeld is de pleger in 48% van de gevallen de (ex-)partner. In het onderzoek van het IGVM uit 2010 werd 0,4% van de respondenten in de twaalf maanden voor de bevraging slachtoffer van seksueel partnergeweld. Het overgrote deel van de slachtoffers zijn vrouwen, maar ook mannen worden slachtoffer van seksueel partnergeweld.

Gevolgen van seksueel partnergeweld

Niet iedereen reageert op eenzelfde manier op seksueel (partner)geweld. Sommige slachtoffers verweren zich, anderen verweren zich niet in de hoop het geweld te beperken, nog anderen raken verlamd door angst (dit wordt ook tonic immobility genoemd) wat het onmogelijk maakt om je te verzetten of ‘nee’ te zeggen. Hoe je lichaam reageert op seksueel (partner)geweld heb je echter niet onder controle.

Heel wat slachtoffers praten niet over het geweld dat ze meemaken vanuit loyaliteit ten aanzien van hun partner, angst, schaamte of onwetendheid over de strafbaarheid ervan.

Nochtans zijn de gevolgen van seksueel partnergeweld bijzonder ernstig en vaak van blijvende aard. Zo heeft seksueel partnergeweld ten eerste ook een grote impact op de mentale gezondheid van een slachtoffer. Het geweld kan gevoelens van angst, machteloosheid en wantrouwen teweegbrengen, het trauma kan zorgen voor een afkeer van seksualiteit en kan zorgen voor een depressie en/of een posttraumatische stress-stoornis (PTSD) met symptomen zoals prikkelbaarheid, woede-uitbarstingen, slaapstoornissen, concentratieproblemen, overmatige waakzaamheid, nachtmerries, geheugenverlies, alcohol- of drugsmisbruik, enzovoort. Daarnaast kan seksueel partnergeweld zorgen voor fysieke problemen, waaronder gynaecologische klachten. Wanneer seksueel partnergeweld voorkomt in combinatie met psychologisch partnergeweld, zijn de gevolgen doorgaans nog heftiger en ernstiger en kunnen deze ervaringen zelfs veranderingen in de persoonlijkheidsstructuur teweegbrengen.

Hulpverlening

Wie slachtoffer of getuige is van seksueel partnergeweld kan terecht bij volgende instanties:

• je huisarts;
• 1712: dit nummer is er voor iedereen die vragen heeft over geweld, misbruik en (kinder)mishandeling. Professionele medewerkers luisteren naar je vraag, geven informatie en verwijzen door naar instanties die verdere hulp kunnen bieden.
• Zorgcentra na Seksueel Geweld (ZSG): bieden medische en psychische zorg en opvolging. Ze helpen ook bij het verzamelen van bewijsmateriaal om (eventueel later) een klacht neer te leggen.
• Veilige Huizen (de voormalige Family Justice Centers (FJC)): hier komen gezinnen terecht na aanmelding door een professional zoals een hulpverlener, arts of politie-inspecteur. Veilig Thuis probeert om het geweld te stoppen en de beschermende factor in een gezin te vergroten.
• Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) - dienst slachtofferhulp: helpt om geweld bespreekbaar te maken en bij het zoeken naar oplossingen. Zij gaan samen met een slachtoffer op zoek naar de meest geschikte hulp.
• I.T.E.R.: is een ambulant centrum voor preventie, begeleiding en behandeling van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ze begeleiden mensen die aanstalten maken om seksueel grensoverschrijdend gedrag te stellen en plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
• Punt vzw: een organisatie die zich inzet voor de ondersteuning van mensen die in aanraking zijn gekomen met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ze bieden hulp aan slachtoffers en overlevers van seksueel grensoverschrijdend gedrag, en bieden ook vormingen en sensibilisering rond het thema.

De brochure Seksueel geweld in je relatie van vzw Zijn, de beweging tegen geweld, bundelt informatie voor slachtoffers van seksueel partnergeweld. Ze geven mee dat het belangrijk is om over het geweld te praten met iemand die je vertrouwt of met een professionele hulpverlener, sociaal contact met vrienden en familie te behouden, jezelf (en je kinder(en)) te beschermen en aangifte te doen bij de politie.

Meer weten?

• RoSa thema: Partnergeweld
• RoSa thema: Gendergerelateerd geweld
• RoSa thema: Seksueel grensoverschrijdend gedrag
• Pers:pectief 01/04/2020: Gevolgen van corona in de huiselijke sfeer
• Pers:pectief 20/02/2020: Partnergeweld in België
• RoSa kijkt: Jackson Katz - Violence and silence

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Reinventing Love: How The Patriarchy Sabotages Heterosexual Relationships / Mona Chollet, 2024 - RoSa-ex.nr.: 100.1 CHOL 2024
• Domestic Violence Against Men And Boys: Experiences Of Male Victims Of Intimate Partner Violence / Elizabeth A. Bates, Julie C. Tayler, 2023 - RoSa-ex.nr.: 901 BATE 2023
• Intimate Partner Violence and The General Practice Towards Intersectional Caring Practices / Eva Vergaert, 2022 - RoSa-ex.nr.: 901 VERG 2022
• The Politics Of Surviving: How Women Navigate Domestic Violence And Its Aftermath / Paige L. Sweet, 2021 - RoSa-ex.nr.: 901 SWEE 2021
• Men, Masculinities and Intimate Partner Violence / Floretta Boonzaier, Margunn Bjørnholt & Lucas Gottzén [Eds.], 2021 - RoSa-ex.nr.: 901 GOTT 2021
• Als liefde overleven wordt: de vele gezichten van partnergeweld / Anne Groenen & Triene-Mie Le Compte, 2020 - RoSa-ex.nr.: 901 COMP 2020
• Gender, Power, And Violence: Responding To Sexual And Intimate Partner Violence In Society Today / Angela F. Hattery & Earl Smith, 2019 - RoSa-ex.nr.: 9 HATT 2019
• Domestic Abuse, Homicide And Gender: Strategies For Policy And Practice / Jane Monckton Smith, Amanda Williams, Frank Mullane, 2014 - RoSa-ex.nr.: 901 SMIT 2014
• Female Offenders of Intimate Partner Violence: Current Controversies, Research and Treatment Approaches / Lisa M. Conradi & Robert Geffner, 2012 - RoSa-ex.nr.: 901 CONR 2012
• L'aide aux auteur(e)s de violences conjugales et intrafamiliales / Vincent Libert, Anna Jacob & Cécile Kowal, 2012 - RoSa-ex.nr.: 901 LIBE 2012