RoSa vzw scant dagelijks het Belgische en internationale nieuws op relevante berichtgeving rond gender en feminisme. In deze wekelijkse nieuwsbrief gaan we dieper in op één veelbesproken thema uit de actualiteit. Met de Tour de France voor mannen die volgende week van start gaat in ons land, plaatsen we Gender in de Pers in het teken van (het gebrek aan) een Ronde van Frankrijk voor vrouwen.
Gepubliceerd op 26/06/2019
Over een week gaat een van de grootste sportevents van de wereld van start in onze hoofdstad: de Ronde van Frankrijk voor mannen. Een Tour de France voor vrouwen is er niet (meer). Niet omdat vrouwen geen Tour willen of kunnen rijden, al zou een grote rondewedstrijd van drie weken volgens verschillende stemmen “te zwaar zijn voor de vrouwelijke fysionomie”, een claim die weerlegd wordt door sportwetenschappers.
Van zodra de fiets werd uitgevonden, aan het einde van de negentiende eeuw, werden pseudo-medische theorieën bedacht die vrouwen van de fiets moesten houden. Fietsen werd nefast beschouwd voor de baarmoeder en de voortplantingsorganen van vrouwen. Bovendien zou het hen seksueel kunnen opwinden, wat “ten allen prijze moest worden vermeden”. Dat soort theorieën zijn vandaag gelukkig achterhaald.
Wat de theorieën of verklaringen ook waren om vrouwen het fietsen te ontmoedigen, ze hebben gefietst van zodra de fiets bestond. Ondanks de morele en culturele bezwaren gingen ze ook meteen koersen. Tussen 1895 en 1902 was het vrouwenwielrennen zelfs erg populair. Over die vergeten periode in de sportgeschiedenis schreef Roger Gilles het verrassende Women on the Move.
De allereerste Ronde van Frankrijk voor mannen wordt gereden in 1903. Helaas geen editie voor vrouwen op dat moment. Het zou maar liefst 81 jaar duren voor ook zij een Tour de France mochten rijden. Bovendien leverde de organisatie van die Ronde voor vrouwen een lastig parcours, met een paar obstakels te veel.
Intussen zit het vrouwenwielrennen, meer dan een eeuw later, in de lift, met kijkcijferrecords, nieuwe en grote ploegen en een professionalisering van het vrouwenpeloton. De kans is niet onbestaande dat er ooit opnieuw een Ronde van Frankrijk voor vrouwen komt. Maar waarom is die in de eerste plaats ooit verdwenen? En hoe zit het eigenlijk met andere grote rondes voor vrouwen?
In 1924 wordt de Ronde van Italië geboycot door een aantal grote wielerploegen na een conflict met de organisatie. Om zich toch te verzekeren van voldoende aandacht en publiciteit besluit de koersdirectie vrouwen toe te laten. De Italiaanse Alfonsina Strada is de enige die zich geroepen voelt. Ze prijkt op de deelnemerslijst achter het nummer 72 als Alfonsina Strada. Er is een -a weggevallen. Groot is dan ook de verbazing wanneer er werkelijk een vrouw aan de start verschijnt.
De ronde van Alfonsina Strada wordt een beproeving: het weer velt meer dan de helft van het peloton en ze wordt uitgejouwd door het publiek. Maar ze zet door en wint dag na dag aan bewondering en respect. Tijdens de achtste etappe breekt haar stuur en wordt ze gered door een boerin die een bezemsteel in twee breekt om haar stuur te spalken. Maar ze verliest te veel tijd en komt te laat over de finish. Wie te laat binnenkomt wordt in de regel gediskwalificeerd. Maar de organisatoren denken er niet aan haar uit de koers te zetten, nu ze zoveel aandacht trekt. Strada mag buiten competitie verder rijden en bereikt de finish in een ronde van 12 etappes van gemiddeld 300 kilometer lang.
Van de 90 mannen die van start gingen haalt maar een derde de eindmeet. Alfonsina Strada eindigt als allerlaatste, op 28 uur van winnaar Giuseppe Enrici. Na het exploot van Alfonsina Strada worden vrouwen nooit meer toegelaten tot een rondewedstrijd voor mannen. Vrouwen en grote rittenkoersen blijven decennialang taboe.
De allereerste Ronde van Frankrijk voor vrouwen wordt pas gereden in 1984, onder de vleugels van de organisator van de Tour voor mannen, de Société du Tour de France. De controversiële Tourbaas Félix Lévitan neemt het initiatief voor een eerste Tour voor vrouwen omdat hij wel brood ziet in de sport, en hoopt op die manier nieuwe sponsors te verleiden. Wat ook de drijfveren mogen zijn: de eerste Tour Féminin is een feit. Al komt die er niet zonder slag of stoot. Pas een week voor de start is er officiële zekerheid dat de wedstrijd effectief gereden wordt, parallel aan de grote Tour, met plaats voor 6 ploegen van elk 6 rensters.
De rittenwedstrijd voor vrouwen rijdt over hetzelfde parcours als de mannen, maar de vrouwelijke coureurs starten verderop en leggen kortere etappes af (van 50 à 70 kilometer), met een totaalafstand van 1000 kilometer. Etappewinst is goed voor zo’n 100 euro. De deelnemers moeten ook cols beklimmen en krijgen vijf rustdagen. Maar liefst 14 van de 17 ritten van die eerste Tour Féminin worden gewonnen door een Nederlandse. De Amerikaanse Marianne Martin schrijft de eindoverwinning op haar naam. De Nederlandse Hélène Hage eindigt tweede, de Amerikaanse Deborah Schumway eist het brons op.
Bron foto: 1984 Tour de Feminin bike, Marianne Martin via Wiki Commons
Ondanks heroïsche duels tussen de Nederlandse Leontien Van Moorsel en de Franse Jeanie Longo, de absolute toppers van die tijd, loopt de Société du Tour de France in de jaren die volgen nooit echt warm voor het vrouwenwielrennen. In 1989 wordt de laatste Tour Féminin gereden. Daarna gaat de wedstrijd door het leven als Tour de la CEE Féminin. De Belgische Heidi Van De Vijver finisht in 1992 nog als 2e. In 1993 wint ze de allerlaatste Tour de la CEE Féminin. Door gebrek aan sponsors en publiciteit trekt de UCI (Union Cycliste Internationale, de Internationale Wielerbond) in 1993 finaal de stekker uit de wedstrijd. Aan publieke interesse geen gebrek, maar de organisatie wil meer inzetten op de Tour voor mannen, en dit gaat ten koste van de vrouwen-Tour.
Tegelijkertijd wordt vanaf 1992 de Tour Cycliste Féminin georganiseerd. Pierre Boué waagt zich aan een nieuwe Ronde van Frankrijk voor vrouwen, weg van onder de vleugels van de Tour de France voor mannen. Leontien Van Moorsel wint de eerste twee edities. Nationale trots Heidi Van De Vijver wordt derde in 1992 en 1993.
In 1998 komt het tot een conflict tussen Pierre Boué en de Tourorganisatie over de naam van de wedstrijd en de kleur van de truien. De Société du Tour de France eist exclusiviteit over de naam “Tour” en de Tour Cycliste Féminin wordt herdoopt tot La Grande Boucle Féminine, om het dispuut te beslechten.
Door aanhoudende dopingschandalen en de Festina-affaire van ’98 in het mannenwielrennen wordt het steeds moeilijker om sponsors aan te trekken voor de sport. Zo komen ook vrouwenwedstrijden als La Grande Bouclé Féminine onder druk te staan. Bovendien blijft de organisatie van de Tour de France, intussen omgedoopt tot Amaury Sport Organisation ofte ASO, stokken in de wielen steken. La Grande Boucle Féminine komt in moeilijke financiële papieren. In 2004 wordt de ronde niet gereden. In 2005 gaat ze van 10 à 15 naar 5 etappes, verliest ze haar UCI-classificatie en wordt het deelnemersveld in hoofdzaak nationaal. In 2009 wordt La Grande Boucle Féminine roemloos afgevoerd.
Bekende wielrensters zoals Marianne Vos en Kathryn Bertine ijveren intussen al jaren voor een nieuwe Ronde van Frankrijk voor vrouwen, liefst gelijkwaardig aan de ronde voor mannen. In 2014 zet de ASO een eerste stapje in die richting en organiseert La Course, een eendagskoers met aankomst op de Champs-Elysées.
Sinds de start van La Course is de roep om een volwaardige ronde van Frankrijk voor vrouwen niet verstomd. Integendeel. Toch zit die grote Ronde van Frankrijk voor vrouwen er niet aan te komen. Tour de France-directeur Christian Prudhomme laat weinig ruimte voor hoop: “Ik zou niet weten hoe we zo’n evenement in juli moeten organiseren”, stelde Prudhomme tegenover Eurosport. “We zouden de noodzakelijke vergunningen nooit krijgen, omdat op hetzelfde moment de Tour wordt gehouden. Het is simpelweg onmogelijk om die twee wedstrijden tegelijkertijd te houden. Een Tour de France voor vrouwen in juli zit er niet in.”
Ambassadeur en boegbeeld van het vrouwenwielrennen Marianne Vos legt nochtans al jaren haalbare oplossingen voor, bijvoorbeeld kortere etappes dan de mannen, maar met dezelfde aankomst, waarbij de vrouwen voor de mannen uit rijden. Praktisch perfect haalbaar, stelt ze. De hele organisatie voor de wedstrijd van de mannen staat sowieso al paraat en kan met enkele aanpassingen prima ingezet worden voor de wedstrijd van de vrouwen.
Volgens ex-renster Kathryn Bertine is er maar één echte reden voor het stagneren van de verhoopte progressie:
““The only thing preventing the Tour de France from happening is ASO. They simply don’t want to include women equally. It’s sexism! A one-day race was a victory in 2014, but ASO failed to uphold their promise of growing the stages incrementally each year. If they include women and offer equal opportunities for broadcast rights and exposure, then the entire sport will thrive for both the men and the women!” Ex-wielrenner Kathryn Bertine
Ook buiten het profpeloton wordt geijverd voor een echte Tour voor vrouwen. Zo rijden de 13 vrouwen van Donnons des Elles au Vélo sinds 2014 een schaduw-Tour de France. Drie weken lang rijden ze over exact hetzelfde parcours, telkens 1 dag voor de mannen, over een totale afstand van 3351 km. Dat doen de liefhebbers zonder volgwagens, afgezette wegen, podium, begeleiding en verzorging. Elke dag deelt het team hun live locatie, zodat anderen vrouwelijke renners op elk moment kunnen aansluiten. Ze blijven hopen op erkenning, respect en de terugkeer van de Tour de France Féminin en rijden ook dit jaar drie weken lang voor de Tour de France voor mannen uit.
Ze starten op vrijdag 5 juli om 08u in Brussel (Bastenakenplein in Molenbeek) en komen op zaterdag 27 juli aan Parijs. Meerijden of hen aanmoedigen kan. Alle praktische en andere info vind je hier.
De druk op ASO om een Tour voor vrouwen op poten te zetten neemt toe. “Ik wil een Ronde van Frankrijk voor vrouwen zien tijdens mijn voorzitterschap”, zei UCI-voorzitter David Lappartient. “La Course is mooi, maar ASO kan meer doen, en ik zet hen onder druk om dat ook te doen.”
Dat die druk tot nader order weinig resultaat oplevert werd onlangs duidelijk, toen ASO hun Waalse Pijl en Luik-Bastenaken-Luik voor vrouwen niet inschreven in de WorldTour categorie, omdat de UCI eist dat elke WorldTour organisator minstens 45 minuten livebeelden beschikbaar stelt van de vrouwenwedstrijd. De ASO weigert aan die voorwaarden te voldoen, tegen alle tendensen in. Het maakt in elk geval duidelijk dat het vrouwenwielrennen niet bijzonder hoog op de prioriteitenlijst van de ASO prijkt. Bovendien is de verstandhouding tussen de UCI en de ASO is al jaren vertroebeld.
1988: Giro Rosa
Het goede nieuws is dat er organisatoren zijn die wel brood en heil zien in een ronde- of rittenwedstrijd voor vrouwen. Zo wordt al sinds 1988 de Giro Rosa, de Ronde van Italië voor vrouwen, gereden. De ronde telde initieel 12 dagen, maar sinds het begin van deze eeuw zijn dat er nog maar 10 (een proloog en 9 etappes). Marianne Vos won de Giro Rosa in 2011, 2012 en 2014. Anna van der Breggen in 2015 en 2017. Vorig jaar ging Annemiek Van Vleuten met de roze trui naar huis. Dit jaar wordt de Giro Rosa gereden van 5 tem 14 juli.
De Giro Rosa 2019 zou initieel niet uitgezonden worden, maar wielerploeg Trek en Voxwomen slaan dit jaar de handen in elkaar om de wedstrijd dagelijks gratis in beeld te brengen via hun eigen websites, met Engelstalig commentaar. Marketingmanager van Trek, Tim Vanderjeugd, gaf aan dat dit een belangrijke stap is:
2014: OVO Energy Women’s Tour
Een uitstekend voorbeeld van hoe het kan en moet is de OVO Energy Women’s Tour, die er intussen zes geslaagde edities heeft opzitten. Een blik op de erelijstjes maakt meteen duidelijk dat het een ronde is voor kleppers, met ex-winnaars als Coryn Rivera, Niewiadoma, Deignan, Brennauer en Vos.
De wedstrijd toont hoe je vrouwenwielrennen slim organiseert en op de kaart zet. De OVO Energy Women’s Tour is opvallend aanwezig op sociale media, zet stevig in op degelijke sponsoring en weet haar gaststeden en ploegen slim in de kijker te zetten. Ook het prijzengeld is exemplarisch: er viel dit jaar maar liefst 97.880 € te verdienen. Een stijging van 8000 in vergelijking met de vorige editie en vooral: evenveel als de mannen in de Ronde van Groot-Brittannië, een wedstrijd van dezelfde hoofdsponsor. Bovendien slaagde de wedstrijd erin vanaf de allereerste editie een massa publiek naar het parcours te lokken. Op live tv-coverage blijft het voorlopig wachten.
Die Ronde van Frankrijk voor vrouwen mag dan voorlopig toekomstmuziek zijn, er vallen genoeg andere positieve en hoopvolle signalen te rapen voor de sport. De publieks- en kijkerscijfers voor het vrouwenwielrennen groeien. Meer en meer grote teams investeren in een vrouwenploeg. De kwaliteit van het vrouwenpeloton is de afgelopen tien jaar opmerkelijk gestegen. Er zijn goede voorbeelden zoals de Giro Rosa en de OVO Energy Women’s Tour die aantonen dat een grote(re) ronde voor vrouwelijke coureurs wel degelijk werkt. Wielrensters van diverse nationaliteiten pleiten daarnaast steeds luider voor een nieuwe grote en uitdagende ronde voor vrouwen. Erg lang kan die dus niet meer uitblijven, met of zonder de ASO.
Op 05.07 organiseert RoSa 'De Nacht van de Fiets' in samenwerking met DeBuren. Het wordt een informatieve en plezierige avond ter lering en vermaak over de wielrijderij in de Lage Landen aan de vooravond van Le Grand Départ in Brussel. Meer informatie lees je hier.
Bron hoofdafbeelding en banner: Alexey Lin via Unsplash