Boekentips over feminisme en filosofie
Elke editie van de Uitgelezen zet een vijftiental, al dan niet nieuwe, boeken uit onze collectie in de kijker. De lente-editie van 2023 staat in het licht van de kruisbestuiving tussen feminisme en filosofie. Hieronder lees je onze korte besprekingen van een selectie boeken over deze feministische beweging.
Rosi Braidotti
Posthuman Feminism
Cambridge: Polity, 2022. 327 p.
RoSa-ex.nr.: FII p/683
Wat betekent de posthumane wending voor het feminisme? Deze vraag stelt Braidotti zich in Posthuman Feminism. Deze wending impliceert een convergentie van het posthumanisme enerzijds en het postantropocentrisme anderzijds met een complexe, wederzijds afhankelijke verhouding tussen de mens en haar omgeving tot gevolg. Het menselijke subject wordt gedecentraliseerd, want het staat steeds in interactie met haar omgeving. Hoewel het feminisme een belangrijke impact heeft gehad op deze wending door verschillende sociale bewegingen en politieke tradities, lijkt er weinig perspectief te zijn op wat deze wending op haar beurt impliceert voor het feminisme. Posthuman Feminism is Braidotti’s antwoord op deze vraag door de mogelijkheden alsook de beperkingen te benadrukken voor het feministisch politieke subject in de strijd tegen een reeks systemen van ongelijkheid zoals racisme, seksisme, ecocide en neoliberaal kapitalisme.
Kathleen Stock
Material Girls: Why Reality Matters for Feminism
London: Fleet, 2022. 312 p.
RoSa-ex.nr.: FII h/483
Filosoof Kathleen Stock analyseert de hedendaags breed geaccepteerde theorie dat we allemaal een innerlijk gevoel van genderidentiteit hebben, dat van groter sociaal belang is dan ons biologisch geslacht. Zelf beschrijft ze zich als een ‘gender non conforming lesbienne’. Stock onderzoekt de spanning tussen genderidentiteit en biologisch geslacht in het licht van verschillende relevante contexten, zoals women-only ruimtes en middelen, gezondheidszorg, epidemiologie, politieke organisatie en datavergaring. Ze breekt er een lans voor om filosofische concepten en ‘de materiële realiteit te blijven bespreken’. Daarmee begeeft ze zich in het hart van een wijdverspreide polemiek in feministische kringen (en daarbuiten), tussen enerzijds trans personen en hun medestanders die zelfdeterminatie voorop zetten, en anderzijds zogenaamde ‘gender kritische’ stemmen, die door de tegenpartij vaak als TERF’s (trans exclusionary radical feminists) worden weggezet. Ook wie niet akkoord is met haar conclusies is gebaat bij het lezen van haar heldere weergave van het debat. Dit uiterst controversiële boek zet aan tot denken: het dwingt lezers standpunt in te nemen en de eigen argumentatie te verfijnen.
Kate Manne
Down Girl: The Logic of Misogyny
Oxford: Oxford University Press, 2018. 338 p.
RoSa-ex.nr.: FI a/505
Dit populaire boek leverde de feministische filosoof en auteur Kate Manne meerdere prijzen en erkenningen op. Down Girl behandelt misogynie vanuit een analytisch feministisch filosofisch perspectief. Het is het werk waarin Manne de term ‘himpathy’ introduceert, waarmee ze verwijst naar de overmatige sympathie en het medeleven waar bekende mannen die schuldig bevonden zijn aan seksueel geweld alsnog op kunnen rekenen. Aan de hand van bekende rechtszaken, zoals die over de controversiële rechter Brett Kavanaugh aan het Amerikaanse Hooggerechtshof en de 19-jarige student en zwemmer Brock Turner, onderzoekt en onderscheidt Manne een aantal met elkaar verbonden concepten: het patriarchaat, seksisme en misogynie. Verhelderende, maar uitdagende literatuur.
Sara Ahmed
Living A Feminist Life
Durham: Duke University Press, 2017. 299 p.
RoSa-ex.nr.: FII a/1176
Deze klassieker is een absolute must read voor iedere feminist die in het dagelijkse leven vaak botst op weerstand en moet opboksen tegen stereotiepe vooroordelen over feminisme. Niet voor niets is dit Duke University Press’ best verkochte boek van het voorgaande decennium. Geestig, met momenten poëtisch en steeds persoonlijk, Sara Ahmed bekijkt feministische theorie vanuit de dagelijkse praktijk, en maakt zich hard voor een doorleefd en geleefd feminisme dat theorie genereert op basis van inzichten uit de praktijk. Ze bouwt verder op de figuur van de feminist killjoy, tevens de naam van haar populaire blog, en besluit het boek met een killjoy survival kit en manifesto die praktische tips geven over hoe je feminisme kan implementeren in je leven.
Anna Maria Van Schuurman
Verhandeling over de aanleg van vrouwen voor wetenschap
Groningen: Xeno, 1996. 98 p.
RoSa-ex.nr.: T/508
Dat er vrouwen op de schoolbanken van de universiteit zitten was niet altijd vanzelfsprekend. Anna Maria Van Schuurman wordt in 1636 als eerste vrouw in Nederland toegelaten colleges te volgen. Aan de Universiteit van Utrecht volgde ze colleges theologie, weliswaar vanachter een gordijn ‘om haar mannelijke medestudenten niet af te leiden’. In 1641 schrijft ze dit pleidooi voor de toegang en vrije participatie van vrouwen tot de universiteit en wetenschappelijke opleidingen. Van Schuurmans essay inspireerde historische feministische iconen zoals Margaret Cavendish en Mary Wollstonecraft en gaf zo mee de aanzet tot de eerste feministische golf.
Louise M. Antony [Ed.]
A Mind of One's Own: Feminist Essays On Reason and Objectivity
Boulder: Westview Press, 1993. 302 p.
RoSa-ex.nr.: M/37
In deze bundeling van essays komen niet toevallig dertien vrouwelijke filosofen aan het woord: precies het aantal vrouwen dat historisch gezien deel uitmaakte van een heksenkring. De auteurs reflecteren op twee decennia aan feministische metafilosofie, en analyseren de aanhoudende invloed van de westerse filosofische traditie - en in het bijzonder, de notie en de idealisering van redelijkheid en objectiviteit - die in grote mate vorm kreeg door het gedachtegoed van een handjevol witte mannen. Velen onder hen waren aantoonbaar vrouwonvriendelijk, seksistisch of zelfs ronduit misogyn. Wat betekent deze nalatenschap voor feministische filosofen vandaag? Ondanks een terechte en gedeelde kritiek op de filosofische canon, is het bovenal de diversiteit van stemmen die dit boek het lezen waard maakt.
Linda Martín Alcoff & Elizabeth Potter [Ed.]
Feminist Epistemologies
New york: Routledge, 1993. 312 p.
RoSa-ex.nr.: FII a/1228
Hoewel feministische filosofie zich in de jaren 1990 vooral focust op socio-politieke issues van vrouwen, is het volgens Latijns-Amerikaanse filosoof Linda Martín Alcoff ook van belang in te zoomen op wat feminisme betekent voor de manier waarop we aan kennisvorming doen. In Feminist Epistemologies brengt Alcoff een reeks essays samen die de intersecties tussen gender en kennis ontleden. De klassieke epistemologische vragen naar de oorsprong, de verantwoording en objectiviteit van kennis worden geherformuleerd aan de hand van een blik door een feministische lens. Wie is het kennende subject? Hoe beïnvloedt onze sociale positie de productie van kennis? Feminist Epistemologies ontsluit een nieuw domein in de epistemologische discipline door voorbij te gaan aan het versimpelde idee dat feministische epistemologie zich beperkt tot vrouwelijke ervaringen en de specifieke kennis die hiermee gepaard gaat.
Adrienne Rich
Of Woman Born: Motherhoods as Experience and Institution
London: Virago, 1977. 318 p.
RoSa-ex.nr.: FIII f/1
In haar invloedrijke werk Of Woman Born: Motherhoods as Experience and Institution werpt Adrienne Rich een vernieuwende blik op één van de meest besproken thema’s binnen genderstudies: moederschap. Ze stelt dat “in order for all women to have real choices all along the line, we need fully to understand the power and powerlessness embodied in motherhood in patriarchal culture.” Wat betekent het om moeder te zijn in de patriarchale samenleving van de jaren 1970? Moederschap heeft voor haar geen betrekking op essentialistische ideeën van natuurlijke instincten, maar gaat veeleer over een sociale praktijk. Op basis van haar eigen ervaringen als vrouw, poëet, feminist en moeder merkt ze dat de instituties waarin ze zich begeeft de ervaringen van het moederschap determineren en op verschillende manieren opdringen. De institutionalisering van het moederschap doet, volgens Rich, de positieve ervaringen van het baren van een kind teniet en leidt tot problematische mythen over vrouwelijkheid en moederschap.
Rebecca Buxton & Lisa Whiting [Eds.]
De filosofes
Amsterdam: Lontano, 2022. 191 p.
RoSa-ex.nr.: FI h/143
In opsommingen van de grote filosofen verschijnen meestal namen als Plato, Descartes en Kant. De grote denkers die we spontaan noemen, hebben één ding gemeen: het zijn vrijwel altijd mannen. De filosofische canon is té mannelijk volgens Rebecca Buxton en Lisa Whiting. Er waren en zijn namelijk ook vrouwen met baanbrekende, vernieuwende ideeën. De filosofes wil deze vergeten vrouwelijke filosofen een podium bieden door een alternatieve canon samen te stellen van vrouwelijke denkers. Hiervoor vroegen ze twintig denkers elk een hoofdstuk te wijden aan het leven en werk van vrouwelijke filosofen van Ban Zhao tot Mary Wollstonecraft. De filosofes werpt een licht op overschaduwde filosofen en brengt een ode aan vrouwelijke denkers van vroeger en nu.
Silvia Federici
Beyond the Periphery of the Skin: Rethinking, Remaking, and Reclaiming the Body in Contemporary Capitalism
Oakland, California: PM Press, 2020. 145 p.
RoSa-ex.nr.: FII m/853
De Italiaans-Amerikaanse academica en activist Silvia Federici is zonder meer een vaste waarde in radicaal en marxistisch feminisme. In deze bundel essays, gebaseerd op drie lezingen die ze in 2015 gaf in San Francisco, gaat Federici dieper in op body politics en een aantal fundamentele vragen zoals: wat betekent het lichaam vandaag als categorie van sociale/politieke actie? Welke processen constitueren dit? Hoe ontmantelen we de instrumenten die onze lichamen ‘insluiten’ in staat en kapitaal, en kunnen we collectief de vrijheid opeisen om terug baas te zijn over ons eigen lichaam? Niet bepaald laagdrempelig, maar steeds relevant: voor zij die nog niet bekend zijn met Federici’s werk, is Caliban and the Witch (of de RoSa bespreking daarvan) aan te raden als voorbereidende literatuur om deze bundeling essays ten volle te begrijpen en appreciëren.
Carol Gilligan & Naomi Snider
Why Does Patriarchy Exist?
Cambridge: Polity Press, 2018. 168 p.
RoSa-ex.nr.: FII e/171
De verkiezing van Donald Trump tot Amerikaans president leidde tot grote verontwaardiging bij menig feminist. Hoe kon dit gebeuren na jaren van feministisch activisme? Carol Gilligan en Naomi Snider gaan in Why Does Patriarchy Exist? op zoek naar een antwoord op de vraag: hoe komt dat het patriarchaat nog steeds volhardt? De auteurs wijzen op een psychologische functie van het patriarchaat waarbij patriarchale coderingen van mannen als stoïcijns en vrouwen als onbaatzuchtig dienen als verdediging tegen verloren connecties: het patriarchaat beschermt ons tegen de kwetsbaarheid en het mogelijke verlies dat gepaard gaat met elkaar liefhebben, maar dit gaat ten koste van liefde. In een dialoog tussen professor en student, over generationele en hiërarchische verschillen heen, worden de krachtige psychologische mechanismen die het patriarchaat onderbouwen blootgelegd.
Susan Hekman
The Feminine Subject
Cambridge: Polity Press, 2014. 288 p.
RoSa-ex.nr.: FII h/447
Sinds de jaren 1950 is het feminisme constant onderhevig aan veranderingen. De ideeën, doelen en uitdagingen zijn afhankelijk van de obstakels waar de samenleving op stoot. De vraag naar wat het betekent om een vrouw te zijn, wordt dan ook steeds verschillend beantwoord. Van de aanzet die Simone de Beauvoir op deze vraag gaf tot Luce Irigaray en Judith Butler, in The Feminine Subject onderzoekt Susan Hekman de evolutie die de invulling van het woord ‘vrouw’ ondergaan heeft. Hierin merkt Hekman op dat het steeds herdefiniëren van het feministische subject een cumulatief proces is: elke nieuwe bijdrage staat op de schouders van haar voorgangers. Ondanks de verschillende perspectieven van waaruit het feministische subject benaderd wordt, moeten we vandaag voorbij het afwijzen van de voorafgaande definities en omarmen dat het niet over een onveranderlijk gegeven gaat, maar over een steeds evoluerend concept.
Judith Butler
Genderturbulentie
Amsterdam: Boom, 2000. 144 p.
RoSa-ex.nr.: FII h/204
Hoewel Judith Butlers Genderturbulentie zowel kritiek als lof oogste, is het veruit een van de meest baanbrekende feministische werken van de afgelopen dertig jaar. Butler onderzoekt de verhoudingen van veelgebruikte categorieën zoals ‘vrouw’, ‘mannelijkheid’ en ‘vrouwelijkheid’ om vervolgens onze manier van denken over gender, sekse en seksualiteit op zijn kop te zetten. Ze stelt dat feminisme zich schuldig maakt aan net datgene dat het bekritiseert, namelijk essentialiseren. Het uitgangspunt dat gender een culturele manifestatie is van biologisch geslacht berust, volgens Butler, namelijk zelf op een essentialistische notie van vrouwelijkheid. We mogen gender niet begrijpen als een expressie van een vaststaande realiteit. Integendeel, het is een performance, iets dat vorm krijgt in het handelen zelf. Genderturbulentie daagt lezers uit om na te denken over de categorieën die we gebruiken en de implicaties hiervan op ons denken over genderongelijkheid en macht.
Cris Van der Hoek
Een bewuste paria: Hannah Arendt en de feministische filosofie
Amsterdam: Boom, 2000. 287 p.
RoSa-ex.nr.: FII h/202
Wanneer onze samenleving onderhevig is aan veranderingen, evolueert het feministisch landschap mee. De inhoud van feministische kernconcepten zoals autonomie, identiteit en de ervaringen van vrouwen moeten dus van tijd tot tijd heroverwogen worden. Cis Van der Hoek doet hiervoor beroep op Duits-Joods politiek denker Hannah Arendt en haar inspirerende filosofie van de pluraliteit. Arendt leert ons dat we, in plaats van te focussen op een oplossing, moeten leren omgaan met tegenstrijdigheden tussen mensen. Vanuit die insteek laat auteur vier hedendaagse filosofen (Seyla Benhabib, Françoise Collin, Bonnie Honig en Drucilla Cornell) in discussie treden met Arendt over de invulling van autonomie en subjectiviteit. Met behulp van Arendt werpt Van der Hoek een postfeministische blik op het motto van de tweede feministische golf ‘het persoonlijke is politiek.’
Judith Halberstam
In A Queer Time & Place: Transgender Bodies, Subcultural Lives
New York: New York University Press, 2005. 213 p.
RoSa-ex.nr.: B a/134
In deze bundel essays onderzoekt Jack Halberstam transgender representatie in kunst, fictie, film, video en muziek. Zo conceptualiseert hij onder meer een typerende ‘transgender gaze’, die in de eenentwintigste eeuw opgang maakte in art house films. Ook de verbeelding van ambigue lichamelijkheid in werken van onder meer performancekunstenaar Del LaGrace Volcano, kunstschilder Jenny Saville en Eva Hesse komen aan bod. Halberstam, die vroeger onder de naam Judith door het leven ging, is een toonaangevende stem in genderstudies en queer theory. In dit boek werpt hij een blik op (de invloed van) queer subculturen en stelt een alternatieve conceptualisatie van tijd en ruimte voor die zich radicaal afzet van heteronormativiteit.
Shelley L. Tremain
Foucault and Feminist Philosophy of Disability
Ann Arbor: Michigan University Press, 2017. 239 p.
RoSa-ex.nr.: FII a/1236
De traditionele, academische filosofie is overwegend wit, heteroseksueel, mannelijk, maar ook able bodied. Shelley L. Tremain combineert in Foucault and Feminist Philosophy of Disability de filosofie van Foucault met ideeën uit disability studies en feministische filosofie om de onderrepresentatie van disability groepen binnen de filosofie te bekritiseren. Volgens haar leidt de afwezigheid van filosofen met een handicap tot de overheersende notie van disability als een natuurlijk nadeel of persoonlijke tegenslag. Tremain stelt een nieuw concept voor van disability als historisch en cultureel machtssysteem. Foucault and Feminist Philosophy of Disability neemt de demografie, veronderstellingen en biases in academische filosofie onder handen met het oog op de verbetering van de economische, sociale, institutionele en politieke situatie van personen met een handicap.
Meer weten?
- Uitgelezen Lente 2023: Filosofie en feminisme
- RoSa rolmodel: Simone de Beauvoir
- RoSa rolmodel: Simone Weil
- RoSa leest: The Right to Sex - Amia Srinivasan
- RoSa leest: Not All Dead White Men - Donna Zuckerberg
- RoSa schrijft: Interview Julia Alegre Mouslim
- RoSa luistert: Podcast Kluwen over film, feminisme en filosofie
- RoSa beweegt: Hoera! RoSa begint eindelijk met een eigen leesclub