16.11 | De feministische mannenbeweging
RoSa vzw belicht elke twee weken een specifiek gendergerelateerd thema of bespreekt de genderdimensie van een actueel of onderbelicht onderwerp. Deze week zoomen we in op de feministische mannenbeweging.
Gepubliceerd op 16/11/2023
Op 19 november 2023 is het internationale mannendag: een dag die in het leven werd geroepen om positieve mannelijke rolmodellen te belichten, net als het welzijn van mannen. De voorbije jaren schreef RoSa naar aanleiding van mannendag over het ontstaan en en het belang van internationale mannendag (2019, 2021), het doorbreken van genderstereotypen voor mannen (2021) en het welzijn van mannen (2022). Bij deze laatste Pers:pectief rond welzijn van mannen hadden we ook aandacht voor suïcidepreventie, het centrale thema van de mannendag van 2023 (‘Zero male suicide’). Dit jaar verleggen we de focus naar positieve rolmodellen. We zoomen in op de feministische mannenbeweging en hoe deze beweging tracht bij te dragen aan een gendergelijke en rechtvaardige samenleving.
De feministische mannenbeweging
Van individueel engagement tot een sociale beweging
Er zijn altijd al individuele mannen geweest feministische eisen ondersteunen. Feministische mannen zijn dan ook geen nieuw fenomeen. De collectieve organisatie van die mannen daarentegen liet op zich wachten tot de jaren 1970, begin 1980. Verschillende boeken documenteren en analyseren de rol van mannen in de feministische beweging.
Dat de collectieve organisatie van feministische mannen op zich wachten tot de jaren 1970, begin 1980, is niet toevallig: in deze periode is er een groeiend besef rond de impact van gender. Ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid beperken iedereen. Ook is er meer aandacht voor het feit dat gendergelijkheid niet door één sekse kan bereikt worden, maar ook mannen baat hebben bij gendergelijkheid en dus een cruciale plaats hebben in de strijd voor gendergelijkheid.
Die inzichten zorgen voor verschuivingen in beleid, beleids- en academisch onderzoek, en sociale bewegingen. De focust verschuift van de impact van gender op vrouwen en de benadeelde positie van vrouwen in de samenleving, naar de impact van gender op iedereen: (zowel trans als cis) vrouwen, genderdiverse personen en (zowel trans als cis) mannen. De focus ligt op structurele genderongelijkheid.
In de feministische vrouwenbeweging heerst er destijds (en in een zekere mate nog steeds) een woelig debat over deze verschuiving, met voorstanders en tegenstanders. Denk bijvoorbeeld aan de prominente werken van bell hooks die voorstander is van een inclusievere focus op de nadelen van het patriarchate, maar ook aangeeft hier heel wat kritiek op te hebben gekregen.
Tegelijkertijd luidde deze verschuiving ook de start in van een feministische mannenbeweging.
De mannenbeweging: een woelige start
Initieel ontstond er eind jaren 1970, begin jaren 1980 de Men’s Liberation Movement (MLM) in Noord-Amerika en het Verenigd Koninkrijk: een beweging die zich - zij aan zij met de women’s liberation movement - inzette tegen rigide genderollen en stereotypen. Spanningen binnen deze beweging over de verhouding tot feminisme en de positie van mannen zorgde echter al snel voor een opsplitsing: een feministische mannenbeweging en antifeministische mannenbeweging.
De feministische mannenbeweging steunt de strijd van de feministische vrouwenbeweging en bouwt verder op hun inzichten. Deze bewegingen en formele organisaties geven aan zich te engageren rond mannelijkheid vanuit een feministische visie waarbij onder andere structurele genderongelijkheid, privilege en discriminatie, en het patriarchaat worden bekritiseerd en ideeën en normen rond gender in vraag worden gesteld. De feministische organisaties en mannenbewegingen zetten zich - samen met feministische organisaties en de vrouwenbeweging - in voor een meer gendergelijke en rechtvaardige samenleving.
Pas rond 2000 kwam de feministische beweging wereldwijd op gang en ontpopte zich een wereldwijde alliantie genaamd Men Engage Alliance. De feministische mannenbeweging kende in Nederland en Vlaanderen een wat latere bloei. Het magazine Voice Male publiceerde in juni 2023 dit jaar een korte geschiedenis van de beweging waarin ze zowel het belang en de groei van de beweging aankaarten, alsook de schijnbare onzichtbaarheid: “Although marginalized and largely absent from the national conversation about gender (and media coverage of same), modern-day profeminist men have been engaged in a sweeping critique of manhood and masculinity since the 1970s.” (Voice Male, 2023).
Feminist: What’s in the name?
De beweging gesplitst, de naam herdacht
Verschillende feministische organisaties verwezen in het begin van hun ontstaan vaak expliciet naar ‘mannen’ in hun naam, zoals bijvoorbeeld de organisatie ‘National Organisation for Men’. Die tendens zien we ook in academische kringen. Met de splitsing binnen de mannenbeweging en de groeiende antifeministische weerstand in de jaren 1990 - een fenomeen dat Susan Faludi beschreef met de term ‘backlash’ - ontstond de noodzaak om zich te onderscheiden van antifeministische stemmen. Er werd gepleit om feminisme, anti-seksisme en (het bevragen van ideeën over) mannelijkheid centraler te stellen - niet enkel in het werk dat ze doen, maar ook in hun naam. Zo veranderde de National Organisation For Men bijvoorbeeld van naam naar National Organisation For Men Against Sexism (NOMAS).
Feminisme in naam of visie? Verdeelde meningen
Kunnen mannen feminist zijn? En daarbij aansluitend: kunnen mannenbewegingen die zichzelf collectief organiseren vanuit een feministische visie, zich feministisch noemen? Deze vragen houden heel wat mensen en organisaties bezig en zorgen voor verdeeldheid. Uit het onderzoek van Nikki Van der Gaag in het Verenigd Koninkrijk blijkt dat 83% van de professionals die werken rond feminisme vindt dat mannen feminist kunnen zijn. Toch tonen de antwoorden aan dat de reacties complex zijn en er heel wat debat rond is. Er zijn dan ook verschillende opinies binnen de feministische mannenbeweging op het al dan niet gebruiken van het woord ‘feminisme’ om de beweging of organisatie te beschrijven en nog meer om dit effectief ook op te nemen in hun naam. Waar sommigen voorstander zijn om zich eerder te beschrijven als een anti-seksistische mannenbeweging of een mannenbeweging voor gendergelijkheid, zijn er andere stemmen die de termen profeminist of feminist liever hanteren. Voorstanders van ‘profeministisch’ geven aan dat enkel vrouwen de ervaring hebben van structurele ongelijkheid en daarom mannen geen feminist kunnen zijn maar wel het belang ervan kunnen erkennen en mee uitdragen.
Voorstanders van het mee claimen van de term feminisme geven aan dat de strijd voor gendergelijkheid een strijd is van en voor ons allen, en dat het daarom net belangrijk is dat iedereen die dit mee nastreeft zich zo kan noemen, ongeacht sekse of genderidentiteit. Ook Ivan Jabloka pleit in het boek A History of Masculinity: From Patriarchy to Gender Justice voor een inclusief feminisme waarbij niet enkel vrouwen deze term kunnen gebruiken. In België pleit organisatie Zij-kant op voor het opentrekken van het feminisme onder het motto #iedereenfeminist, hoewel ze hier alsnog een aparte term feMANist voor initieerden, wat ze als volgt beschrijven:
Van der Gaag concludeert in haar boek Feminism and Men (2014, p. 44): “In the end, it doesn’t really matter whether men call themselves feminists or pro-feminists or men for gender equality. What matters is that they are willing to take a stand against sexism, against violence, against stereotyping.” RoSa vzw gebruikt dan ook consequent ‘feministische mannenbeweging’ om te verwijzen naar de mannenbeweging die zich hiervoor engageert.
De strijd van de feministische mannenbeweging
De feministische mannenbeweging zet zich - samen met feministische organisaties en de vrouwenbeweging - in voor een meer gendergelijke en rechtvaardige samenleving. Daarbij werden de voorbije decennia verschillende thema’s centraal gesteld, mede afhankelijk van de lokale context. Er wordt onder andere ingezoomd op het belang van mannen als bondgenoot in het bestrijden van (gendergerelateerd) geweld, het doorbreken van arbeidssegregatie en de loonkloof, het gelijker verdelen van (zorg)taken, het doorbreken van beperkende opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid, en het bewerkstelligen en bewaken van seksuele en reproductieve rechten.
Andere thema’s focussen specifiek op het belang van gendergelijkheid voor mannen, de nadelen die mannen ondervinden vanuit het patriarchaat, en de emancipatie van mannen zoals maatschappelijke ideeën en normen rond mannelijkheid in het algemeen (de man-box) en meer specifiek hoe dit samenhangt met ideeën rond vaderschap, (het stigma rond) mentaal welzijn van mannen, de onzichtbaarheid van mannelijke slachtoffers van (seksueel) geweld, en de hogere cijfers van zittenblijven en ongekwalificeerde uitstroom van jongens in het onderwijs.
Heel wat thema’s die zich specifiek focussen op mannen en mannelijkheid, worden echter niet enkel door feministische bewegingen aangehaald, maar ook door masculinisten en antifeministische mannenbewegingen algemeen en door mannenrechtenbewegingen meer specifiek. Hoewel ze inzoomen op gelijkaardige thema’s, is de insteek verschillend. Centraal bij de masculinisten staat telkens de vermeende achtergestelde positie of onfaire behandeling van de man die dient rechtgezet te worden. Meer hierover lees je hier.
In de pers:
- HeForShe summit discusses gender bias in AI and how to encourage male feminist allies (UN Women, 29/09/2023)
- I wept for Ken: why men have the most to gain from watching Barbie (The Guardian, 01/08/2023)
- Mannenemancipatie: vrouwen hebben het feminisme, voor mannen is er niks (De Morgen, 05/07/2023)
- A Short History of the Antisexist, Profeminist Men’s Movement (Voice Male Magazine, 28/06/2023)
- Van tuinbroek tot orgasmekloof: drie vrouwen over het feminisme van nu (NOS, 08/03/2023)
- Mannen vertellen hoe ze verkracht werden door een vrouw: ‘Van ons wordt verwacht dat we altijd bereid zijn tot seks’ (De Morgen, 10/02/2023)
- Want to be a true feminist ally? Learn from these men (Al Jazeera, 20/01/2023)
Meer weten?
- RoSa thema: Feministische mannenbeweging
- RoSa thema: Mannelijkheid
- RoSa schrijft: Interview Jens Van Tricht: Waarom feminisme goed is voor mannen
- RoSa luistert: Podcast Nee man!
- RoSa leest: Mask Off: Masculinity Redefined - J.J. Bola
- RoSa leest: The Will to Change: Men, Masculinity, and Love - bell hooks
- RoSa leest: Waarom feminisme goed is voor mannen - Jens Van Tricht
- Pers:pectief 17/11/2022: Internationale mannendag en welzijn van mannen
- Pers:pectief 19/11/2019: Internationale Mannendag
- RoSa leestlijst: Mannelijkheid
Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:
- A History of Masculinity: From Patriarchy to Gender Justice / Ivan Jablonka, 2022 - RoSa-ex.nr: FII a/1357
- For the Love of Men: A New Vision for Mindful Masculinity / Liz Plank, 2019 - RoSa-ex.nr: FII a/1290
- Mask Off: Masculinity Redefined / J.J. Bola, 2019 - RoSa-ex.nr.: FI a/553
- Waarom feminisme goed is voor mannen / Jens van Tricht, 2018 - RoSa-ex.nr: FII a/1186
- Voice Male: The Untold Story of the Profeminist Men’s Movement / Rob A. Okun, 2014 - RoSa-ex.nr: M/490
- Some Men: Feminist Allies and the Movement to End Violence Against Women / Michael A. Messner, Max A. Greenberg & Tal Peretz, 2015 - RoSa-ex.nr: FII a/1123
- Feminism and Men / Nikki Van der Gaag, 2014 - RoSa-ex.nr: FII a/1130
- Ain’t I a Feminist? African American Men Speak Out On Fatherhood, Friendship, Forgiveness and Freedom / Aaronette M. White, 2008 - RoSa-ex.nr: FII g/895
- Feminism & Masculinities / Peter F. Murphy, 2004 - RoSa-ex.nr: M/257
- Feminism and Men: Reconstructing Gender Relations / Steven P. Schacht & Doris W. Ewing, 1988 - RoSa-ex.nr: FII a/683
Bron banner: Samantha Sophia via Unsplash