26.01 | Jaaroverzicht 2022, deel II: Vrouwenrechten in Afghanistan

Gepubliceerd op 26/01/2023

In augustus 2021 trokken de Verenigde Staten en de NAVO hun troepen terug uit Afghanistan. Daarmee kwam er een einde aan meer dan twintig jaar westerse militaire bezetting en de Amerikaanse zogenaamde "strijd tegen terreur". Meteen daarna nam de taliban het land echter over en die regeert sindsdien met ijzeren hand. De beweging treedt hardhandig op tegen vrouwen en het voorbije jaar werden hun rechten dan ook drastisch ingeperkt. De weinige bewegingsvrijheid die Afghaanse vrouwen sowieso al hadden, werd hen definitief ontnomen. Momenteel wordt het land bovendien geconfronteerd met een economische en humanitaire crisis waarvan vrouwen vaak het grootste slachtoffer zijn.

Vrouwen uit het onderwijs 

Op 20 december 2022 ontzegt het Ministerie van Hoger Onderwijs vrouwelijke studenten de toegang tot universiteiten. Alle openbare en privé-universiteiten van het land worden via een brief geïnstrueerd de toegang aan vrouwelijke studenten per direct te weigeren. De beslissing valt middenin de examenperiode. De taliban verdedigt het nieuwe decreet en stelt dat het “nationaal belang” en de “eer van vrouwen” ermee worden beschermd. 

Sinds de overname van de taliban in augustus 2021 worden er onophoudelijk discriminerende beperkingen voor vrouwen ingevoerd. Zo wordt er in mei 2022 beslist dat alle vrouwen verplicht zijn hun lichaam volledig te bedekken zodra zij de openbare ruimte betreden. Dit geldt ook voor vrouwelijke journalisten die zonder sluier niet voor de camera mogen verschijnen. Sinds november 2022 mogen vrouwen openbare ruimtes zoals parken en fitnesscentra in de hoofdstad Kabul zelfs tout court niet meer betreden. De beslissing van 20 december om vrouwen te verbannen van universiteiten komt er nadat er een verbod werd ingevoerd voor meisjes om middelbaar onderwijs te volgen. Op 24 december 2022 beslist de taliban bovendien dat alle lokale en buitenlandse maatschappelijke organisaties geen vrouwelijke werknemers meer mogen tewerkstellen. Dit heeft als gevolg dat heel wat humanitaire activiteiten minstens deels en vaak zelfs volledig worden stopgezet.

Het studieverbod brengt voor Afghanen heel wat nare herinneringen naar boven. Ook tijdens de eerste wrede regeerperiode van de taliban van 1996 tot 2001 werden vrouwen de toegang tot het onderwijs ontzegd. Heel wat moeders van de huidige jonge generatie hebben daardoor geen officieel onderwijs gevolgd, een beslissing die nu wordt herhaald voor hun dochters en een bewijs is van de taliban’s niet aflatende focus op het beteugelen van vrouwenrechten. Anno 2023 wordt de fysieke en sociale mobiliteit van vrouwen verder ingeperkt en worden ze geleidelijk aan uit het onderwijs en openbare ruimtes verdrongen. 

Afghans speak back

Op het decreet komt uit zowel nationale als internationale hoek van de Afghaanse diaspora grote reactie. Afghanen betreuren het discriminerende studieverbod en eisen dat vrouwen hun opleidingen en werk mogen hervatten. Vrouwen in Afghanistan protesteren op straat en beschilderen muren met de boodschap #LetHerLearn. 

Uit solidariteit weigeren heel wat mannelijke studenten hun examens af te leggen. Professor Ismail Mashal verscheurde tijdens een live nieuwsuitzending al huilend zijn diploma. “Als mijn zus en mijn moeder niet mogen studeren, dan wil ik niets te maken hebben met dit onderwijs.” Afghanen uit de diaspora, waarvan de meeste zijn gevlucht tijdens de eerste regeerperiode van de taliban, laten hun stemmen horen op Twitter via de hashtags #LetHerLearn #LetAfghanGirlsLearn. Op 14 januari 2023 vinden globaal in 54 steden protesten plaats tegen het nieuwe decreet. 

40 jaar oorlog en geweld

Afghanistan wordt al vier decennia geplaagd door militaire bezettingen en oorlog. In 1979 viel de Sovjet-Unie Afghanistan binnen om de communistische regering in het land overeind te houden. Deze bezetting werd al snel een oorlog bij volmacht tussen de Sovjet-Unie en de VS, die op wereldschaal een ideologische strijd voerden. In 1989 trokken de Russen zich terug en maakten de Afghanen kennis met de taliban. Die riepen Afghanistan in 1996 uit tot een “islamitisch emiraat”. Na de aanslag op de Twin Towers in New York op 11 september 2001 verklaarde de VS de oorlog aan Al-Qaida en Osama Bin Laden, en viel op 7 oktober 2001 Afghanistan binnen. Deze “strijd tegen terreur” ging gepaard met Amerikaanse zorgen van first lady Laura Bush om de schending van vrouwenrechten door de taliban. De militaire operatie zal uiteindelijk duren tot april 2021.

Vanwege deze “eindeloze oorlog” hebben Afghanen weinig tijd en middelen voor de (herop)bouw van hun land. De gevolgen van de veertig jaar durende militaire bezettingen en het geweld tegen tijdelijke vijanden en Afghaanse burgers, laten zich nu voelen via een diepe economische en humanitaire crisis. Nadat de VS en NATO hun troepen terugtrokken in april 2021 lieten ze het land in puin achter. Volgens een raming van het Afghaanse ministerie van Volksgezondheid leefde op dat moment de helft van de Afghaanse bevolking onder de armoedegrens. Na de overname van de taliban in augustus 2021 leggen westerse landen economische sancties op en wordt Afghanistan in een nog diepere economische crisis geduwd. Humanitaire steun wordt opgeschort terwijl de Afghaanse economie na de Amerikaanse bezetting voor 75% afhankelijk is van buitenlandse financiering. Bijna tien biljoen dollar van de Afghaanse centrale bank wordt bevroren en kan dus niet gebruikt worden door Afghanen. 

Massaontslagen door de decreten van de taliban enerzijds, en geldtekort in nationale en lokale banken vanwege de economische sancties anderzijds, zorgen ervoor dat Afghanen hun inkomen en buitenlandse financiële steun verliezen. Als gevolg daarvan kan het grootste deel van de bevolking geen voedingsmiddelen en medische hulp meer betalen. De economische sancties werden opgelegd in een poging om de taliban te isoleren, maar het Afghaanse volk is hier uiteindelijk het grootste slachtoffer van. 

De financiële crisis in het land heeft een dubbele impact op vrouwen die vaak de enige kostwinners zijn binnen het gezin. Tijdens de twintig jaar lange oorlog in Afghanistan tussen de taliban en de Verenigde Staten en haar geallieerden zijn veel Afghaanse mannen omgekomen. Daardoor zijn heel wat gezinnen afhankelijk van het inkomen van vrouwen. Nu zij worden verbannen van onderwijsinstellingen en de meeste werksectoren, kunnen ze niet meer voor hun families zorgen. De weinige infrastructuur van humanitaire hulp en werkgelegenheid die er was voor vrouwen, wordt door de economische sancties en vrouwenhatende decreten kortom ongedaan gemaakt. Momenteel lijdt meer dan de helft van de bevolking honger en aan daaruit voortvloeiende ziektes die voornamelijk kinderen treffen. De precaire situatie in het land zorgt ook voor gevaren voor geboortes en zwangerschappen. Bijna 13.700 pasgeborenen en 26 moeders zijn in 2022 gestorven aan ondervoeding. 

Amerikaanse experts bekritiseren de economische sancties die huidig Amerikaans president Joe Biden heeft opgelegd, en eisen een directe stopzetting. “Hoe sneller dit voorbij is, en het geld van de Internationale Monetaire Fonds en Wereldbank wordt ontvroren, hoe sneller de Afghaanse economie kan herstellen”, aldus David Beasley, uitvoerend directeur van het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties. 

In de pers:

• U.N. halts some programs in Afghanistan after ban on women aid workers (Reuters 29/12/2022) 
• ‘No place for education’: Afghan professor tears up diplomas on live TV – video (The Guardian 28/12/2022) 
• Taliban in Afghanistan verbieden vrouwen nog te werken bij binnen- en buitenlandse ngo's (VRT Nieuws 24/12/2022) 
• Taliban says women banned from universities in Afghanistan (Al-Jazeera 20/12/2022)
• Afghanistan: Taliban ban women from Kabul parks (BBC News 10/11/2022) 
• ‘Wat heeft het voor zin een land te bombarderen als daar geen politieke doelen mee worden gerealiseerd?’ (Knack 13/08/2022) 
• Taliban willen dat alle vrouwen op Afghaanse televisie hun gezicht bedekken (Nu 19/05/2022) 
• Taliban order all Afghan women to cover their faces in public (The guardian 07/05/2022) 
• In Afghanistan, ‘people selling babies, young girls to survive’ (Al-Jazeera 31/03/2022)
• Taliban orders girls' high schools to remain closed, leaving students in tears (Reuters 24/03/2022)
• Afghanistan Has Become the World’s Largest Humanitarian Crisis (The New Yorker, 05/01/2022) 
• TIJDSLIJN - Van de Sovjets over de VS tot de taliban: meer dan 40 jaar van "eindeloze oorlog" in Afghanistan (VRT Nieuws 17/08/2021) 
• Laura Bush hekelt behandeling vrouwen door Taliban (De Standaard 17/11/2001)

Meer weten?

• RoSa kijkt: Shabana Basij-Rasikh - "Dare to educate Afghan Girls"
• RoSa leest: Our Women On The Ground - Zahra Hankir (Ed.)
• RoSa thema: Islamitisch en moslimfeminisme
• Uitgelezen Lente/Zomer 2022: Wit feminisme
• Uitgelezen Herfst 2022: Feminisme in de MENA-regio
• Pers:pectief 28/04/2022: Feminisme en de hoofddoek

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Brieven aan mijn dochters: het aangrijpende levensverhaal van de eerste vrouwelijke presidentskandidaat van Afghanistan / Fawzia Koofi, 2011 - RoSa ex.nr.: S/615
• Afghan Women: Identity and Invasion / Elaheh Rostami-Povey, 2007 - RoSa ex.nr.: FII g/813
• Do Muslim women need saving? / Lila Abu-Lughod, 2013 - RoSa ex.nr.: FII m/748
• (En)Gendering the War On Terror: War Stories and Camouflaged Politics / Kristina Hunt, Kim Rygiel, 2007 - RoSa ex.nr.: M/360
• Depicting The Veil: Transnational Sexism and the War On Terror / Robin Lee Riley, 2013 - RoSa ex.nr.: GII1 g/8 
• Shadow Lives: The Forgotten Women of the War On Terror / Victoria Brittain, 2013 - RoSa ex.nr.: T/1235
• Sovereign Masculinity: Gender Lessons from the War On Terror / Bonnie Mann, 2014 - RoSa ex.nr.: FII b/1381

Bron hoofdafbeelding en banner: Artturi Jalli via Unsplash

#Pers:pectief #Jaaroverzicht #2022 #Feminisme #Gender #Afghanistan #Vrouwenrechten #Protest #RoSa