hier komen promoties & acties

27.02 | Gendergelijkheid en mensenrechten onder politieke druk

RoSa vzw belicht elke twee weken een specifiek gendergerelateerd thema of bespreekt de genderdimensie van een actueel of onderbelicht onderwerp. Deze week bespreken we politieke verschuivingen en de impact van verrechtsing op gendergelijkheid en mensenrechten wereldwijd.

Gepubliceerd op 27/02/2025

Recente politieke verkiezingen vertonen duidelijk een verdere verschuiving naar rechts en conservatief, niet enkel in België maar ook in Europa (Nederland, Oostenrijk, Portugal, Duitsland) en in verschillende landen wereldwijd, waaronder de Verenigde Staten, India en Indonesië

Daarnaast blijkt de democratie wereldwijd af te brokkelen: verkozen politieke leiders flirten met autocratie: de macht wordt gecentraliseerd bij een beperkt aantal mensen en beslissingen worden eenzijdig doorgevoerd. Mensenrechten, waaronder vrouwen- en genderrechten, moeten het hierbij ontgelden. 

De ruk naar conservatief, rechts en autocratie

Verrechtsing

Al voor de verkiezingen van juni 2024 kopt De Standaard "Bijna alle partijen zijn naar rechts opgeschoven". De analyse van hun stemtest toont aan dat niet enkel rechtse, maar ook linkse en centrumpartijen opschuiven naar rechtsere standpunten. De federale en regionale verkiezingen in juni 2024 tonen bovendien aan dat niet enkel Vlaanderen op rechtse partijen stemt, maar er ook in Wallonië een verrechtsing plaatsvindt. Ook bij lokale verkiezingen in andere Europese landen en op Europees niveau wordt er hoofdzakelijk conservatief en rechts gestemd met respectievelijk de European People’s Party (EPP, christendemocraten) als grootste partij, en een forse vooruitgang voor Patriots for Europe (PfE) en European Conservatives and Reformists Group (ECR). 

Op 8 februari - exact één maand voor de internationale dag van de feministische strijd - kwamen leiders van radicaal rechtse partijen uit heel Europa bijeen voor de eerste top van de Patriots for Europe met een door Trump geïnspireerde slogan 'Make Europe Great Again’. Andere voorbeelden van internationale politieke rechtse en conservatieve allianties en uitwisseling van ideeën zien we ook op de jaarlijkse wereldwijde en een Europese CPAC: Conservative Political Action Conference.

Ook in verschillende landen buiten Europa zien we een ruk naar conservatief en rechts, waaronder de Verenigde Staten en Indonesië. In een essay door het PEW research center getiteld Global Elections in 2024: What We Learned in a Year of Political Discruption delen de auteurs hun belangrijkste bevindingen van de verkiezingsuitslagen wereldwijd in 2024. Vier belangrijke thema’s kwamen uit hun analyse, waaronder: The Staying Power of Right-Wing Populism

Autocratieën in de lift

De democratie komt in het gedrang, volgens zowel het Democracy Report 2024 (V-Dem Institute, 2024) als het Global State of Democracy Report (IDEA, 2024). Daaruit concludeert de NOS: 'Autocratieën in de lift’. Ook The Conversation benadrukt een autocratisch tijdperk in de wereldpolitiek. Bekende voorbeelden hiervan zijn de in 2024 (her)verkozen Nayib Bukele in El Salvador, Narendra Modi in India, Paul Kagame in Rwanda, Kais Saïed in Tunesie, en Donald Trump in de Verenigde Staten.

De Council of Europe waarschuwt voor de aanval op de democratie en de neiging tot autocratie met de groei van extreem-rechts binnen Europa. Er klinkt dan ook een steeds luidere roep voor een weerbare rechtstaat met formele instrumenten zoals (grond)wetten en instituties die de impact van autocratische leiders moeten minimaliseren en de democratie beschermen. Volgens de Nederlandse jurist bij de Raad van State Jorieke Manenschijn blijft de rechtstaat enkel overeind met deze formele waarborgen.

Mensenrechten onder druk onder de noemer van anti-woke

Mensenrechten bedreigd, mensenrechtentaal misbruikt

De Council of Europe waarschuwt niet enkel voor de democratie, maar ook voor de impact op mensenrechten door de globale opkomst van extreemrechts. Kort na de Europese verkiezingen wijst ook Joanna Gill, Europees correspondent voor de Thomson Reuters Foundation, op de verwachte impact van de verrechtsing in Europa op mensenrechten. Eind 2024 verschijnt er een artikel van The Conversation dat de link legt tussen autoritaire politieke leiders en de schending van mensenrechten. Die groeiende zorgen zijn ook zichtbaar bij mensenrechtenorganisaties en burgers: begin februari 2025 uitten 145 organisaties en meer dan 160.000 burgers in Duitsland hun bezorgdheden over de bescherming van mensenrechten. Dit als reactie op de steun van de Christian Democratic Union voor een voorstel van de extreem rechtse partij AfD om de ‘toestroom van buitenlanders’ te beperken, waardoor zowel de brandmauer (het politieke cordon sanitair) als rechten van verzoekers van internationale bescherming in het gedrang komen. 

Ook verschillende mensenrechtenorganisaties, waaronder het Geneva International Center for Justice, Plan International, en Amnesty International trekken aan de alarmbel. Volgens hen worden verschillende mensenrechten bedreigd, waaronder de rechten voor verzoekers van internationale bescherming via migratiebeleid, maar ze wijzen ook op de gevaren voor het indijken van klimaatverandering en antidiscriminatie-rechten, waardoor het bestrijden vanracisme en rassendiscriminatie, de discriminatie van vrouwen en discriminatie op basis van genderidentiteit en seksuele oriëntatie (LHBTQI+) onder druk komt te staan. Die waarschuwingen blijken gegrond: onder de noemer van anti-woke worden verschillende mensenrechten openlijk in vraag gesteld, geproblematiseerd en teruggeschroefd. Vooral verzoekers van internationale bescherming, geracialiseerde personen en moslims, LHBTQI+ personen, en vrouwen moeten het verduren. Daarnaast houden mensenrechtenschendingen of een strafblad politieke leiders ook niet tegen om hun politiek mandaat op te nemen. Denk bijvoorbeeld aan de verkiezing van Prabowo in Indonesië en Trump in de Verenigde Staten.

Mensenrechtentaal als politiek instrument

Ondanks het feit dat mensenrechten onder politieke druk staan, wordt mensenrechtentaal ook actief ingezet als politiek instrument. In hun artikel The European Far Right and Human Rights Language analyseerden professor Kaius Tuori en doctoraatsonderzoeker Iida Karjalainen het taalgebruik rond mensenrechten in publicaties van rechtse partijen in Frankrijk, Duitsland en Finland. De auteurs concluderen dat er steeds vaker gebruikt wordt gemaakt van mensenrechtentaal om rechtse politieke standpunten te verdedigen. Zo geven de auteurs als voorbeeld aan dat vrouwenrechten en LHBTQI+ rechten gebruikt worden om een anti-moslim discours te voeden. Tegelijkertijd geven de auteurs aan dat dit niet resulteert in een beleid dat vrouwenrechten of LHBTQI+ rechten verstevigt.

Gender: rechten teruggeschroefd en vrouwen en genderdiversiteit onzichtbaar gemaakt

In de Uitgelezen, onze bibliotheeknieuwsbrief, van lente/zomer 2024 gingen we al dieper in op de opmars van antifeminisme en de antigenderbeweging in het huidige politieke klimaat. Het is duidelijk dat conservatieve ideeën hand in hand gaan met antifeminisme en antigender standpunten onder de noemer anti- ‘genderideologie’ en anti- ‘woke’. Traditionele en heteronormatieve waarden worden centraal gesteld en feminisme en gender worden gezien als een aanval op deze conservatieve waarden. De politieke verschuivingen vertalen zich dan ook naar belangrijke verschuivingen in vrouwenrechten en genderbeleid. Dit is een wereldwijde tendens die we de voorbije weken in een extreme vorm konden aanschouwen in de Verenigde Staten, en die andere conservatieve en rechtse leiders sterkt. Eind februari besliste de Nederlandse regering Wilders nog om investeringen rond gendergelijkheid en vrouwenrechten terug te schroeven.

Toch zijn er ook verschillen naargelang de historische, geografische en socio-economische context. Zo is er bijvoorbeeld sprake van een dubbele boodschap binnen de Europese en Amerikaanse rechtse beweging, waarbij men enerzijds traditionele genderollen (her)bestendigt, maar anderzijds ook zogenaamde gendergelijkheid centraal stelt binnen een nationalistische discours, zoals bij ethnonationalisme, femonationalisme en homonationalisme. In dit nationalistisch discours staat de witte man gelijk aan progressief, LHBTQI+-vriendelijk en pro gendergelijkheid. De ‘andere’, niet-witte mannen zouden dan weer een bedreiging vormen voor deze waarden omdat ze zogenaamd inherent seksistisch, misogyn en homofoob zijn. Om deze redenen moet de natie verdedigd worden, met grote focus op anti-migratie. Dit sluit tevens aan bij wat we eerder vernoemden, met name dat mensenrechten worden ingezet als politiek instrument.

Buiten Europa en de Verenigde Staten zien we die dubbele boodschap niet zo aanwezig. In Latijns Amerika bijvoorbeeld focust nieuw-rechts wel erg op een anti-gender beleid, maar is dit niet gelinkt aan een (anti)-migratiediscours. 

Seksuele gezondheid en reproductieve rechten als eeuwige strijd

Eén van de thema’s in het centrum van de strijd is seksuele gezondheid en reproductieve rechten. Trump herstelde - zoals hij al eerder aankondigde - de global gag rule, die beperkingen oplegt aan organisaties die werken rond reproductieve gezondheidszorg zoals toegang tot anticonceptie, relationele en seksuele vorming, en abortus. Over de global gag rule kan je meer kan lezen in de pers:pectief van 12 december 2024. In de VS zien we dat meer mensen naar naar sterilisatie grijpen om hun reproductieve rechten te beschermen. 

Ook Argentijns president Javier Milei is uitgesproken anti-abortus, wat de abortuszorg in Argentinië in gedrang brengt en de recente beslissingen van de Nederlandse overheid heeft een grote impact op seksuele gezondheidszorg volgens Plan International

Internationaal zien we conservatieve en rechtse partijen ook sterk focussen op wat men ‘pro-natalisme’ noemt, waarbij de overheid benadrukt dat kinderen krijgen noodzakelijk is en hamert op hetereoseksuele relaties waarin de ‘biologische rol’ van vrouwen als prioritair wordt gesteld. Deze visie gaat vaak gepaard met anti-migratie standpunten en omvolkingstheorieën. Onder meer Victor Orban (Hongarije) en Giorgia Meloni (Italie) zetten dit pronatalisme centraal en inspireren daarbij ook andere rechtse politieke leiders, zoals Vlaams Belang.

In Duitsland stemde de Duitse bondsdag in februari dit jaar - net voor de federale verkiezingen- tegen het voorstel voor een nieuwe abortuswetgeving die abortus zou decriminaliseren. Gezien de recente overwinning van de conservatieve CDU/CSU en radicaal-rechtse AfD - die abortus willen afschaffen - staan ook in Duitsland reproductieve rechten onder druk. Ook in België werd in 2024 een modernisering van de abortuswetgeving weggestemd met oog op de vorming van een nieuwe regering. Binnen de nieuwe arizona regering blijft abortus een heikel punt, omdat NVA en CD&V niet overtuigd zijn van een uitbreiding van de abortustijd zoals aanbevolen door het wetenschappelijke rapport van de expertencommissie. Daarnaast zijn abortusrechten ook geen prioriteit voor de nieuwe regering: het thema kwam pas op het einde van de regeringsonderhandelingen aan bod en de consensus waarvan sprake is nog in de maak.

Representatie en diversiteitsbeleid overboord

Januari stond in het teken van de inauguratie van Trump in de VS, en de radicale veranderingen die hij in de eerste dagen van zijn aanstelling teweegbracht. De nieuwe president beheerste de krantenkoppen:

Het beleid van Trump vertoont een rode draad: diversiteitsbeleid - ook wel DEI: Diversiteit, Equity & Inclusion genoemd - en alles wat er mee te maken heeft moeten (zo snel mogelijk) op de schop: woorden zoals diversiteit, gelijkheid en inclusie moeten geschrapt worden, zowel binnen overheidsinstanties als in de privésector; personeel dat werkt rond DEI thema’s werden met onmiddelijke ingang op non-actief gezet en DEI initiatieven werden stopgezet; voornaamwoorden of verwijzingen naar gender identiteit moeten uit e-mail handtekeningen verwijderd worden, website pagina’s met data en informatie voor burgers worden offline gehaald, het diversiteitsbeleid binnen het leger gaat op de schop.

Volgens Trump en andere conservatieve aanhangers zorgt een DEI beleid - dat in de praktijk de representatie van traditioneel ondergerepresenteerde groepen bevordert - namelijk voor ‘omgekeerde discriminatie’, vooral tegenover witte mannen.

De strijd tegen een diversiteitsbeleid is ook tastbaar en zichtbaar in (het gebrek aan) representatie: trainingsvideo’s waar vrouwelijke piloten in beeld komen worden geschrapt en Linda Fagan - de eerste vrouwelijke commandant van de kustwacht - werd ontslagen omdat ze “te veel gefocust was op DEI”. Daarnaast is het kabinet van Trump ook opvallend wit en mannelijk

Ontkenning en onderdrukking van gender identiteit en seksuele oriëntatie

Ook LHBTQIA+ rechten worden resoluut aangevallen. Zo weigerden negen Europese landen - waaronder Italië en Hongarije - de europese verklaring voor het promoten van beleid voor LHBTQI+ te ondertekenen. De reden die hiervoor werd gegeven door een lid van de politieke partij van Meloni: “I think the so-called gender binarism should continue to apply: There are women, and there are men. We want to preserve the anthropology on which parenthood and the continuity of humanity are based because if you abolish men and women, parenthood also changes, and you shouldn’t be surprised if no more children are conceived”. De focus ligt dus op heteroseksuele koppels als ideaalbeeld en als noodzaak voor een pronatalistische agenda. Bovendien heeft Meloni de regelgeving aangepast rond ouderschap, dat vooral koppels van het zelfde geslacht impacteert omdat enkel biologische ouders mogen geregistreerd worden als ouder. Dit zorgt ervoor dat niet-biologische ouders van hetzelfde geslacht niet meer geregistreerd worden op het geboortecertificaat van hun kinderen. 

In Polen en Hongarije werden de voorbije jaren door conservatieve politici LHBTQI+ vrije zones in het leven geroepen (die ondertussen door internationale en vooral Europese druk zijn inperkt). 

In Peru werd in 2024 onder leiding van president Dina Boluarte een nieuwe wetgeving uitgewerkt waarin trans identiteiten werden geclassificeerd als ‘mentale problemen’. Ook in de VS zien we maatregelen die genderdiversiteit ontkennen. Enkel de categorieën man of vrouw worden aanvaard op officiële documenten en het neutrale ‘X’ wordt dus niet meer erkend; transgender personen worden geviseerd, gaande van het terugdraaien van transitie opties en trans zorg voor jongeren onder de 19 jaar, tot het bannen van trans personen uit het leger en het overplaatsen van trans vrouwen naar de mannengevangenis en het terugdraaien van trans zorg voor gedetineerden

Ook in Europa wordt trans zorg van jongeren teruggeschroefd. De Belgische arizona regering wil een onderzoek naar zorg voor trans jongeren:

“We belasten het KCE met een onderzoek naar het gebruik van hormoonremmers bij jongeren in het kader van genderdysforie, op basis van wetenschappelijke evidentie. Na een brede evaluatie van deze zorgprogramma’s en in functie van vastgestelde noden versterken we de transgenderzorg." Federaal regeerakkoord (2025)

Internationale dag van de feministische strijd

De wereldwijde bedreiging van diverse mensenrechten toont het belang van een internationale dag van de feministische strijd. Op 8 maart komen mensen wereldwijd op straat om deze thema’s blijvend op de (politieke) agenda te zetten, maar ook om maatschappelijk bewustzijn te creëren over de hardnekkige genderongelijkheid en de wankele grond voor verworven (mensen)rechten. In het artikel The Rise and Success of the Anti-Gender Movement in Europe and Beyond (2023) sluit Roman Kohar af met een strijdvaardige boodschap die solidariteit en een tegengewicht tegen deze politieke veranderingen centraal stelt.

Bron afbeelding: Zdravka Boudinova - Zdravolina for Fine Acts via Canva

#Perspectief #RoSaschrijft #Gender #Gelijkheid #Wereldwijd #Conservatief #Rechten

Op de hoogte blijven van RoSa thema's en actua?

Ontvang onze tweewekelijkse Pers:pectief waarin we een actueel of onderbelicht thema bespreken vanuit een genderperspectief, of kies voor onze driemaandelijkse Uitgelezen met tal van boekrecensies, interviews, de nieuwste aanwinsten in onze almaar groeiende collectie en nog veel meer, telkens rond één specifiek thema.

Schrijf je in