Lente/Zomer 2024: Antifeminisme en de antigenderbeweging

Gepubliceerd op 20/06/2024

Een nieuwe, conservatieve beweging, die bekend is komen te staan als de antigenderbeweging, is in opmars. Wat kenmerkt deze beweging? Waarvoor strijden ze en welke actoren maken er deel van uit? Hoe manifesteert deze beweging zich, in België en in Europa? En bovenal, welke dreiging houdt de antigenderbeweging in voor de voortgang van gendergelijkheid? Wat is het verband tussen de antigenderbeweging en antifeminisme?

Antigenderbeweging

De antigenderbeweging is een relatief nieuwe sociale en politieke beweging en vormt een complexe uitdaging voor de voortgang van gendergelijkheid en LHBTI-rechten wereldwijd. Ze is ook bijzonder divers, met uiteenlopende manifestaties in verschillende landen, maar met gelijkaardige discoursen, strategieën en modi operandi. Onderzoekers David Paternotte en Roman Kuhar wijzen erop dat de actoren zich onder de vlag van vrijheid van meningsuiting, gedachte en geweten veelal presenteren als heldhaftige verdedigers van liberale waarden, die met woord en daad ten strijde trekken tegen de zogenaamde groeiende tirannie en censuur van “genderideologie” en tegen feministisch en queer activisme. Daarnaast uit de antigenderbeweging, die vooral de laatste jaren aan kracht won en zich steeds beter ging organiseren, kritiek op het academische onderzoeksveld waarop dergelijk activisme gebaseerd is, met name gender en queer studies, evenals beleidsinitiatieven die gendergelijkheid en LHBTI-rechten beogen te bevorderen.

De antigenderbeweging verzet zich tegen (de complexe wisselwerking tussen) de academische disciplines, sociale bewegingen en beleidsinitiatieven die essentialistische en naturalistische noties van gender en seksualiteit deconstrueren, bevragen en beogen te ontmantelen.

“Genderideologie”

De term “genderideologie” werd door de antigenderbeweging gemunt als een alomvattende en voldoende vage passe-partout om alle ethische, culturele, maatschappelijke en politieke veranderingen te capteren die gendergelijkheid en seksuele vrijheid bewerkstelligen. De term biedt een mobiliserend en interpretatief kader om kritiek te uiten op tal van hervormingen en sociale veranderingen. Voorbeelden daarvan zijn onder meer seksuele en reproductieve rechten, de openstelling van het huwelijk en adoptie voor koppels van hetzelfde biologische geslacht, nieuwe reproductieve technologieën en mogelijkheden zoals IVF, social freezing en draagmoederschap, relationele en seksuele vorming (RSV) op school, gendermainstreaming, genderquota, bescherming tegen gendergerelateerd geweld, enzovoort. De antigenderbeweging schrijft het geheel van deze evoluties toe aan diverse actoren die  samen een soort van ‘gender conspiracy’ zouden runnen. Het is, zeg maar, een complottheorie over een complottheorie, waarin academici, activisten, progressieve politici en burgers over één kam worden geschoren als zijnde een homogene en tirannieke ‘gender lobby’. 

Misinformatie

Misinformatie, bijvoorbeeld over wat feminisme betekent, maar ook wat RSV precies inhoudt, speelt een belangrijke rol in de zienswijzen en motivaties van de antigenderbeweging in Europa. De antigenderbeweging beschouwt de emanciperende evoluties van de laatste decennia als nefast voor het traditionele gezin, de hoeksteen van de conservatieve samenleving die als het ideale samenlevingsmodel wordt nagestreefd. Over het algemeen wordt dergelijke vooruitgang gezien als cultureel verval, ten gevolge van hedonisme, laïcisme, (cultureel) relativisme en individualisme in de westerse samenleving. 

Conservatieve waarden en vaak een religieuze component

Verschillende groeperingen en actoren binnen deze internationale beweging schuiven als remedie tegen dit verval een ultraconservatieve benadering van religie naar voren, een visie die als katalysator moet dienen voor een krachtige oppositie tegen seksuele en gendergelijkheid. Ook wordt sterk ingezet op processen en acties die religie herbevestigen in de publieke ruimte. Beide projecten vallen vaak samen met kwesties gerelateerd aan nationalisme, een verdediging van nationale soevereiniteit en bescherming van traditionele culturele waarden. Wat de diverse beweging samenhoudt, is bovenal een ultraconservatieve ingesteldheid en daarmee gepaard gaande traditionele en heteronormatieve waarden rond het gezin en breder de samenleving in haar geheel.

Antifeminisme

Daarmee vertoont de antigenderbeweging antifeministische kenmerken. Antifeminisme kan gezien worden als een tegenbeweging tegen feministische idealen, zoals (sociaaleconomische) gendergelijkheid, individuele vrijheid en zelfbeschikking. Beide bewegingen verzetten zich tegen progressieve ideeën inzake gender en seksuele vrijheid die voortkomen uit feminisme, gender- en queerstudies. Dergelijke ideeën zouden een dreiging vormemn voor het heteronormatieve gezinsideaal dat de antigenderbeweging en antifeministische beweging als hoeksteun voor maatschappelijke orde beschouwen. In plaats daarvan pleiten zij voor het behoud van traditionele (en ongelijke) genderrollen.

Net als de antigenderbeweging verspreiden antifeministen vaak onjuiste informatie over de doelen en gevolgen van feminisme. Zo stellen deze laatsten feminisme vaak vaak voor als een beweging die vrouwen voortrekt en mannen benadeelt, terwijl feminisme in feite staat voor gendergelijkheid, wat ook mannen bevrijdt van beperkende genderrollen en ongelijke verwachtingen.

In deze Uitgelezen

Voor iedere Uitgelezen duiken we in onze collectie om na te gaan welk materiaal al beschikbaar is rond het gekozen thema en welke boeken we kunnen aankopen om onze collectie aan te vullen. Onderaan deze pagina vind je zowel een aanwinstenlijst met alle recente aankopen van de RoSa-bib als een leeslijst over antifeminisme en de antigenderbeweging, met boeken die (binnenkort) in onze bibliotheek te vinden (zullen) zijn.

In deze nieuwsbrief vind je naar goede gewoonte een vijftiental korte en twee langere besprekingen van boeken. Met de besprekingen willen we een voorproefje geven van de inhoud en je hopelijk aansporen om het boek te lezen. Voor de twee langere besprekingen van onze categorie RoSa leest kozen we voor een boek over antifeminisme en een over de antigenderbeweging. Het boek F-Bomb: Dispatches From the War on Feminism (2018) gaat in op de vaak onderbelichte rol van vrouwen die zich mobiliseren tegen feminisme. Anti-Gender Campaigns: Mobilizing Against Equality (2017) is dan weer een inzichtelijke bundel van academische essays, die de antigenderbeweging in Europa in kaart brengt. De bundel werd samengesteld door, ingeleid en besproken door onderzoekers Roman Kuhar en David Paternotte.

Als extra in deze Uitgelezen zijn we dan ook verheugd een interview met David Paternotte te kunnen aanbieden.

In de categorie RetroRoSa halen we een oud exemplaar uit onze collectie van onder het stof. In het licht van het thema antifeminisme kozen we voor Who Stole Feminism? How Women Have Betrayed Women (1994) van de Amerikaanse Christina Hoff Sommers. Omdat het boek invloedrijk blijft in antifeministische kringen en bewegingen lijkt het ons zinvol om in te zoomen op de centrale boodschap en deze kritisch te analyseren.

Voor de categorie RoSa luistert kozen we voor een aflevering van de podcast Culturele Bagage van De Volkskrant over tradwives, een antifeministische tendens die traditionele genderrollen verheerlijkt.

Tot slot zetten we een bezoeker in de kijker. We vroegen aan Fien Vandevoorde, student animatie aan LUCA School of Arts in Brussel, wat haar naar de RoSa bibliotheek bracht. Ze vertelt ons hoe ze de RoSa bibliotheek leerde kennen en welke boeken ze uitkoos.

Interview David Paternotte

Voor onze Uitgelezen konden we ons geen betere interviewee bedenken dan onderzoeker David Paternotte, die uitgebreide expertise heeft over de antigenderbeweging in Europa en in België specifiek. 

We spraken met hem over de sociale en politieke factoren die hebben bijgedragen aan de opkomst en groei van de antigenderbeweging in Europa, over de rol van de media en de rol van het maatschappelijk middenveld, en over de kenmerken, samenwerkingen en de impact van de antigenderbeweging in België.

Korte besprekingen

Elke editie van de Uitgelezen zet een vijftiental, al dan niet nieuwe, boeken uit onze collectie in de kijker. Via onderstaande knop lees je onze korte besprekingen van een selectie boeken over antifeminisme en de antigenderbeweging.

RoSa leest

Een groot deel van de kennis bij RoSa is opgebouwd op basis van onze zorgvuldig gecreëerde en unieke bibcollectie vol non-fictie literatuur over gender en feminisme. We selecteerden twee boeken, over antifeminisme en de antigenderbeweging, die we graag onder de aandacht brengen.

F-Bomb: Dispatches from the War on Feminism - Lauren McKeon

In dit boek zoomt auteur Lauren McKeon in op de onderbelichte rol van vrouwen die zich mobiliseren tegen feminisme. In deel één onderzoekt McKeon de rol van feminisme vandaag, evenals de uitdagingen binnen de feministische beweging en uiteenlopende reacties op feminisme. Deel twee focust op de rol van vrouwen in de Amerikaanse antifeministische beweging. McKeon interviewde hiervoor een aantal prominente stemmen, woonde events en volgde nauwgezet (sociale) media kanalen en onderzoek naar antifeministische vrouwelijke spilfiguren. Wat dit boek bovenal interessant maakt, is de genuanceerde blik die McKeon werpt op de diversiteit binnen de antifeministische beweging. Tegelijkertijd toont het boek aan wat de gedeelde motieven, denkkaders en attitudes zijn van vrouwen die zich mobiliseren tegen feminisme. Omdat deze veelheid aan stemmen de urgente bedreiging van de antifeministische beweging schetst, tracht McKeon tenslotte in het derde hoofdstuk een positieve feministische toekomst te schetsen.

Anti-Gender Campaigns in Europe - Roman Kuhar & David Paternotte

Deze bundeling biedt een diepgaand, transnationaal en comparatief inzicht in de antigenderbeweging in Europa, en is dan ook een must-read voor wie meer wil weten over dit onderwerp. Afgezien van een inleidend hoofdstuk waarin Roman Kuhar en David Paternotte de nodige duiding geven bij de term ‘antigenderbeweging', zoomt ieder hoofdstuk in op een specifieke nationale context. De landen die aan bod komen zijn België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Hongarije, Oostenrijk, Kroatië, Polen, Rusland, Ierland, Slovenië en Spanje. In een afsluitend hoofdstuk maken de twee redacteurs tenslotte de balans op van de culturele en religieuze roots, evenals van de organisatiestructuren en internationale samenwerkingen binnen de antigenderbeweging in Europa. RoSa zoomt uit en focust op de overkoepelende analyse, maar zoomt tegelijkertijd in op het hoofdstuk over België specifiek.

RetroRoSa

In de categorie RetroRoSa halen we oudere klassiekers of ophefmakende boeken van onder het stof. In het licht van het thema antifeminisme kozen we voor Who Stole Feminism? How Women Have Betrayed Women (1994) van de Amerikaanse filosoof en controversiële auteur Christina Hoff Sommers. Omdat het boek invloedrijk blijft in antifeministische kringen en bewegingen lijkt het ons zinvol om in te zoomen op de centrale boodschap en deze kritisch te analyseren.

Christina Hoff Sommers is filosoof en senior fellow emeritus bij het American Enterprise Institute, een van de grootste conservatieve denktanks van de Verenigde Staten. Ze hangt een liberaal feminisme aan, gestoeld op een formeel gelijkheidsdenken dat dominant was in de witte, middenklasse vrouwenbewegingen van de jaren 1980, en is een omstreden stem in het hedendaagse feministische debat. Naast Who Stole Feminism? How Women Have Betrayed Women (1994) schreef ze ook The War Against Boys: How Misguided Feminism is Harming Our Young Men (2000). Zoals deze titels doen blijken, schuwt ze de polemiek niet en heeft ze het gemunt op feminisme, of liever een vorm van feminisme die zij als "doorgeslagen" en schadelijk voor mannen beschouwt. Haar discours wordt gekenmerkt een woordenschat die ook in de antigenderbeweging viraal gaat: Sommers klaagt "genderfeministen" aan die ons willen doen geloven dat we in een "genderoorlog" gevangen zitten, waarbij alle instituten - van de overheid over het gezin tot het onderwijs - doordrongen zijn van patriarchale mannelijkheid.

Volgens Sommers hebben manhatende, radicale feministen "het feminisme" gestolen van een mainstream liberale beweging. Dat is dan ook waar de titel van haar boek naar verwijst. Wat Sommers echter miskent, is dat er geen één vorm van feminisme bestaat, maar juist een brede ideologische diversiteit aan feministische stromingen. Het feminisme dat zij verdedigt, wordt door veel andere feministen bijvoorbeeld als onvoldoende inclusief en intersectioneel beschouwd, omdat het vertrekt vanuit wit privilege en neoliberale waarden van individuele verantwoordelijkheid, die structurele ongelijkheid individualiseren en minimaliseren.

RoSa luistert

In de categorie RoSa luistert raden we interessante podcasts aan over thema’s op het snijvlak van gender en/of feminisme. Ditmaal luisterden we naar een aflevering van Culturele Bagage, de wekelijkse cultuur- en tijdgeestpodcast van De Volkskrant. Host Esma Linneman spreekt met mediaverslaggevers Emma Curvers en Haro Kraak over tradwives. We legden ons oor te luister.

Koken, schoonmaken, zorgen voor de kinderen en jezelf immer dienend en gehoorzaam opstellen tegenover je echtgenoot: op sociale media is de ‘tradwife’ als nieuw vrouwenideaal in zwang. Waar komt deze antifeministische trend vandaan? Welke rechtsradicale en conservatieve ideeën gaan erachter schuil? En hoe verhouden die zich tot andere bewegingen? En wat leert de tradwife ons over mannelijkheid en de manosfeer? In deze podcastaflevering kom je het te weten.

Bezoeker in de kijker

Fien Vandevoorde is student animatie aan LUCA School of Arts in Brussel. Voor een opdracht in de tekenklas heeft ze gekozen om een visueel onderzoek te doen naar vrouwen in Brussel en hoe ze omgaan met de urbane context en diversiteit. Omdat het onderwerp ook voor haarzelf redelijk nieuw is, komt ze zich inlezen vooraleer ze haar vrouwelijke medestudenten gaat interviewen.

"Ik sta nog aan het begin van mijn visueel onderzoek. Mijn bezoek aan RoSa dient om inspiratie op te doen en mij in te lezen rond vrouwen, stedelijkheid en diversiteit."

Fien had nog niet eerder van RoSa gehoord, het was een medestudent die haar tipte om even bij RoSa binnen te springen. Enkele van de boeken die haar boeien en ze ontleende zijn Onzichtbare vrouwen: waarom we leven in een wereld voor en door mannen ontworpen van Caroline Criado Perez, Being (Imposed Upon) van Joëlle Sambi Nzeba, Emma-Lee Amponsah, e.a. en Feminist City van Leslie Kern.

Aanwinstenlijst

De aanwinstenlijst is een up-to-date overzicht van alle nieuwe literatuur (boeken en digitale documenten) in de RoSa-bibliotheek. Daar zal je een aantal titels vinden over antifeminisme en de antigenderbeweging, maar ook over tal van andere thema’s. Je bent meer dan welkom om deze nieuwe werken in onze bibliotheek te raadplegen en uit te lenen. Digitale documenten kunnen naargelang de auteursrechten online en/of ter plaatse in de bibliotheek geconsulteerd worden.

Samenstelling: Anne April

Leeslijst

Bij de selectie van nieuwe titels voor onze collectie over antifeminisme en de antigenderbeweging hebben we vooral ingezet op het aankopen van recentere werken, van een brede waaier aan stemmen in het debat. Wil je je - net zoals wij de afgelopen periode deden - verdiepen in het thema? Neem dan zeker ook een kijkje in onze leeslijst. Daar vind je een mooi overzicht van titels die (binnenkort) beschikbaar zijn in de RoSa-bibliotheek over dit thema.

Meer weten?

• RoSa thema: Antigenderbeweging
• RoSa schrijft: Interview David Paternotte
• RoSa leest: Boekentips antifeminisme en de antigenderbeweging
• RoSa leest: F-Bomb: Dispatches From the War on Feminism - Lauren McKeon
• RoSa leest: Anti-Gender Campaigns in Europe - Roman Kuhar & David Paternotte [Eds.]
• RoSa kijkt: Contrapoints over transfobie en ‘gender kritisch’ feminisme
• RoSa luistert: Podcast Culturele Bagage van De Volkskrant over tradwives

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Anti-Gender Politics in the Populist Moment / Agnieszka Graff & ELzbieta Korolczuk, 2022
• Varieties of Opposition to Gender Equality in Europe / Mieke Verloo (Ed.), 2018
• Anti-Gender Campaigns in Europe: Mobilizing Against Equality / Roman Kuhar & David Paternotte (Eds.), 2017
• Terrorist Assemblages: Homonationalism in Queer Times / Jasbir Puar, 2017
• In the Name of Women’s Rights: The Rise of Femonationalism / Sara R. Farris, 2017
• Am I Safe Here? LGBTQ Teens and Bullying in Schools / Donn Short, 2017
• Modern Misogyny: Anti-Feminism in a Post-Feminist Era / Kristin J. Anderson, 2015
• Against Equality: Queer Revolution, Not Mere Inclusion / Ryan Conrad (Ed.), 2014

Bron hoofdafbeelding en banner: Norbu GYACHUNG via Unsplash

#Uitgelezen #RoSaschrijft #Lente #Zomer #2024 #Antifeminisme #Antigender #Backlash