Winifred ‘Winnie’ Byanyima

Leven

De Oegandese Winnie Byanyima wordt geboren als Winifred Byanyima op 13 januari 1959. Haar vader zetelt in de politiek voor de Oegandese democratische partij, haar moeder is leerkracht. Byanyima’s geboortenaam bestaat uit zeven voornamen. De betekenis van één naam reflecteert zich in haar visie op het leven: Kyegiragire, oftewel ‘ik kan mezelf kneden tot wie of wat ik wil zijn’. 

Byanyima is luchtvaartingenieur van opleiding. Ze behaalt haar diploma aan de Britse universiteit van Manchester en mag zich sindsdien de eerste vrouwelijke luchtvaartingenieur van Oeganda noemen. Daarnaast heeft ze ook een masterdiploma in werktuigbouwkunde met een specialisatie in energiebesparing en milieu op zak van de Britse Cranfield University. Na haar afstuderen werkt Byanyima een tijd als ingenieur voor Uganda Airlines. Momenteel is ze actief als politica en diplomaat. 

Bron foto: COP PARIS via WikiCommons

De politieke toekomst van Oeganda mee vormgeven

Wanneer er begin jaren tachtig een opstand uitbreekt in het op dat moment politiek erg onstabiele Oeganda (na de val van dictator Idi Amin in 1979), laat Byanyima haar baan achter zich en sluit zich aan bij jeugdvriend Yoweri Museveni en het National Resistance Army (NRA) van de National Resistance Movement (NRM). De NRM komt in opstand tegen de dan heersende president Milton Obote in een strijd die uitgroeit tot een ware burgeroorlog. Daarbij trekt de NRM eerst aan hetzelfde zeil als militair leider Tito Okello tot die laatste een coup pleegt en Obote afzet. Na de coup blijken de militairen en de NRM er andere toekomstvisies op na te houden. Beide partijen willen meer geweld echter koste wat kost vermijden. 

In 1985 is Byanyima betrokken partij bij de daaropvolgende vredesonderhandelingen die leiden tot het Vredesakkoord van Nairobi waarbij Museveni als nieuwe president van Oeganda wordt aangesteld. In navolging van haar rol en impact bij dat vredesakkoord krijgt Winnie Byanyima ook een stem bij vredesonderhandelingen voor buurlanden zoals Rwanda en Zuid-Afrika. Byanyima gebruikt haar stem in deze debatten om te pleiten voor (een grotere) participatie van vrouwen in politieke beslissingsmomenten. 

Gaandeweg brokkelt de steun van Byanyima voor Museveni (die momenteel nog steeds president is van Oeganda) af. Ondanks zijn initiële overtuigingen neigt deze laatste steeds meer naar repressieve en ondemocratische beleidsvormen, aldus Byanyima, en dit staat haaks op haar idealen. Ook de man van Byanyima, Oegandese dokter en politicus Kizza Besigye, heeft zich ondertussen al meermaals kandidaat gesteld tegen Museveni en is vanuit zijn positie openlijk kritisch ten aanzien van de huidige president. 

De strijd voor meer vrouwen in besluitvorming

In 1989 wordt Byanyima voor het eerst aangesteld als diplomaat. Ze treedt op als vertegenwoordiger van Oeganda in Frankrijk en in het kader van de United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, beter bekend als kortweg UNESCO. 

1994 betekent Byanyima’s terugkeer naar Oeganda. Als politica zetelt ze iets meer dan tien jaar als parlementslid in de Nationale Vergadering (de enige kamer van het parlement). Daar treedt ze op als een spreekbuis voor gemarginaliseerde gemeenschappen en vrouwen. Ze is ook betrokken bij het opstellen van de nieuwe grondwet van Oeganda in 1995. 

Gedurende haar tijd als Oegandees parlementslid, richt Winnie Byanyima mee het Forum for Women in Democracy (FOWODE) op, dat ze ook lange tijd leidt. Deze onpartijdige Oegandese NGO streeft naar gelijke deelname van vrouwen in besluitvorming, iets waar Byanyima haar hele politieke carrière voor pleit, en dat ook zal blijven doen.

Gender en klimaat moeten internationaal op de politieke agenda

In 2004 wordt Winnie Byanyima benoemd tot directeur van het, door haar mee opgerichte, Women, Gender and Development Directorate (WGDD) bij de African Union Commission (AUC). De AUC is de uitvoerende tak van de Afrikaanse Unie (cfr. de Europese Commissie van de EU). De centrale focus van Byanyima’s werk bij het WGDD is het Protocol on the Rights of Women in Africa, een internationaal mensenrechteninstrument dat uitgroeit tot een belangrijk middel in het reduceren van de disproportionele impact die de hiv/aids-pandemie in Afrika heeft op vrouwen.

2006 is het jaar van Byanyima’s terugkeer op het internationale toneel als directeur verantwoordelijk voor gender en ontwikkeling bij het United Nations Development Programme (UNDP). In 2007 staat ze vervolgens mee aan de wieg van de Global Gender and Climate Alliance (GGCA). De alliantie onderneemt acties om ervoor te zorgen dat beleid, besluitvorming en initiatieven op het gebied van klimaatverandering op mondiaal, regionaal en nationaal niveau genderbewust zijn, wat in de visie van de GGCA van cruciaal belang is voor het oplossen van de klimaatcrisis. 

Voor de Verenigde Naties (VN) leidt Winnie Byanyima de taskforce gender in het kader van de 2000-2015 Millennium Development Goals (MDGs) en treedt ze op als expert inzake klimaatverandering. Ook andere gerenommeerde internationale organisaties doen beroep op haar expertise, zoals het International Centre for Research on Women (ICRW) of de International Labour Organization (ILO). 

Aan het roer van grote organisaties als Oxfam en UNAIDS

Van 2013 tot 2019 is Winnie Byanyima uitvoerend directeur van Oxfam International. Deze koepel van verschillende NGO’s bindt de strijd aan met ongelijkheid, armoede en honger. Van 2019 tot 2021 zetelt Winnie Byanyima in de adviesraad inzake gender en ontwikkeling van de Wereldbank, ‘s werelds grootste instituut voor financiële ondersteuning inzake ontwikkelingssamenwerking. Momenteel zetelt ze ook in de adviesraad van Equality Now, een internationale NGO die zich sinds 1992 inzet voor het beschermen en promoten van de mensenrechten van vrouwen en meisjes. 

In november 2019 wordt Winnie Byanyima benoemd tot uitvoerend directeur van UNAIDS, het programma van de VN inzake hiv en aids. Het initiatief fungeert als de belangrijkste pleitbezorger voor een versnelde, alomvattende en gecoördineerde wereldwijde actie tegen de hiv/aids-pandemie. Huidige doelstelling van de organisatie is de pandemie een halt toeroepen tegen 2030. In de  strategie en aanpak die Byanyima naar voor schuift heeft ze aandacht voor genderongelijkheden. 

De aanstelling van Byanyima komt er op een moment van interne crisis bij UNAIDS. Een in 2018 uitgevoerde audit van de organisatie door een onafhankelijk panel levert namelijk stevige kritiek op de toenmalig directeur, Michel Sidibé, en hoe de organisatie op dat moment gerund wordt. De resultaten maken duidelijk dat de leidinggevenden bewust een   mannenbastion in stand houden, die gepaard gaat met een toxische cultuur waarbinnen voorvallen van seksuele intimidatie en discriminatie van en pesterijen gericht op vrouwen systematisch worden weggelachen of genegeerd. Op hetzelfde moment komt er ook internationale kritiek op het huidige beleid van UNAIDS inzake het terugdringen van de hiv/aids-pandemie. Of er op dat moment sprake is van wat men ook wel glazen afgrond noemt (in tijden van crisis, wanneer de kans op succes het kleinst is, wordt een vrouw - vaak tijdelijk - aangesteld als hoofd van een bedrijf, organisatie, land) is onduidelijk. Wat wel helder is, is dat Byanyima duidelijk niet van plan is slechts kortstondig de leiding over te nemen. Ze schuift een duidelijk afgelijnde alternatieve visie en strategie naar voren, met oog voor de genderdimensie, die criticasters proactief ongelijk moet geven. 

Winnie Byanyima ziet gezondheidszorg als een mensenrecht. Vanuit die visie was ze één van de vroege voorstanders van een gratis en voor iedereen toegankelijk vaccin tegen het coronavirus. De COVID19-pandemie ondermijnt ook de progressie die reeds werd gemaakt in de strijd tegen hiv/aids. Een degelijke aanpak van COVID-19 is, naar haar mening, dan ook onontbeerlijk indien de verdere strijd tegen hiv/aids succesvol wil zijn. 

Byanyima treedt naast uitvoerend directeur van UNAIDS ook op als één van de ondersecretaris-generaals van de VN.

Meer weten? 

• RoSa rolmodel: Quarraisha Abdool Karim
• RoSa thema: Politiek en beleid
• RoSa thema: Politieke participatie
• RoSa thema: Duurzame ontwikkeling
• RoSa thema: Internationale actieplannen
• Winnie Byanyima, UNAIDS Executive Director BIO
• Volg Winnie Byanyima op Twitter

In de pers: 

• Press Statement ‘World AIDS Day 2021 message from UNAIDS Executive Director Winnie Byanyima’ (UNAIDS, 01/12/2021)
• The world can only beat AIDS by ending the inequalities that drive the epidemic, argue Winnie Byanyima and Tomas Tobé (The Parliament, 20/05/2021)
• A global vaccine apartheid is unfolding. People’s lives must come before profit (The Guardian, 29/01/2021)
• The world needs a 'people's vaccine' for coronavirus, not a big-pharma monopoly (The Guardian, 23/07/2020)