hier komen promoties & acties

Winter 2022: Klimaat en gender

Onze Uitgelezen, de driemaandelijkse nieuwsbrief van de RoSa-bibliotheek, zet steeds een brede waaier aan boeken in onze collectie in de kijker rond een specifiek thema. Voor deze wintereditie kozen we voor het thema klimaat, waarbij we uiteraard vertrekken vanuit een genderinvalshoek.

Gepubliceerd op 15/12/2022

Wat heeft gender met klimaat te maken?

Genderongelijkheid en de klimaatcrisis behoren niet alleen tot de grootste uitdagingen van onze tijd, ze blijken ook nog eens onlosmakelijk met elkaar verbonden te zijn. De afgelopen jaren toonde onderzoek na onderzoek niet alleen aan dat de klimaatcrisis niet genderneutraal is, maar ook dat genderongelijkheid de klimaatcrisis in belangrijke mate verergert, en vice versa. Al sinds de jaren 1980, 1990 wordt er onderzoek gedaan naar de samenhang tussen deze thema’s. Internationaal nam het onderzoek exponentieel toe in de tweede helft van de jaren 2000. Toch bleef de hoofdfocus vaak de grotere kwetsbaarheid van vrouwen in lage inkomenslanden voor klimaatgerelateerde natuurrampen. Sinds 2015 is het onderzoek opmerkelijk gediversifieerd. Steeds vaker beseffen onderzoekers en experts - en daardoor ook beleidsmakers, politici en activisten - dat er tal van complexe verbanden bestaan tussen gender en klimaat, en dat een duurzaam ontwikkelingsbeleid dus om een intersectionele aanpak vraagt die beide aspecten op gelijkwaardige wijze integreert. Zo kwamen gender en klimaat hoog op de agenda te staan van toonaangevende internationale organisaties. De Verenigde Naties, bijvoorbeeld, neemt het voortouw en integreert gendergelijkheid samen met klimaatbescherming als centrale pijlers in hun duurzame ontwikkelingsdoelstellingen.

Als gender en klimaat onlosmakelijk verbonden zijn, zijn gendergelijkheid en klimaatrechtvaardigheid dat ook. 

Als kenniscentrum voor gender en feminisme maakt RoSa werk van haar missie om genderongelijkheid in de samenleving tegen te gaan door een breed publiek te informeren en sensibiliseren over gender. Onze driemaandelijkse Uitgelezen nieuwsbrief vormt de ideale aanleiding om een veelzijdig en interdisciplinair thema als gender en klimaat van verschillende standpunten te belichten. Daarom koos RoSa ervoor om deze wintereditie in het teken te plaatsen van deze twee cruciale en brandend actuele (pun intended) thema’s.

Klimaatverandering is niet genderneutraal

Net zoals de coronacrisis, is ook de klimaatcrisis niet genderneutraal: het heeft gegenderde effecten en vergroot bestaande ongelijkheden. Wereldwijd worden meisjes en vrouwen disproportioneel getroffen door de impact van de klimaatverandering, wat resulteert in tal van bedreigingen voor hun levensonderhoud, gezondheid, veiligheid, onderwijskansen en politieke participatie. De grotere kwetsbaarheid van vrouwen voor de desastreuze impact van klimaatverandering is in belangrijke mate te wijten aan hun lagere socio-economische en culturele status ten opzichte van mannen. In landen waar vrouwen meer gelijke sociale en economische rechten hebben, zijn de gegenderde effecten van de klimaatcrisis kleiner.

Hoewel vrouwen wereldwijd afhankelijker zijn van natuurlijke hulpbronnen, hebben zij hier vaak de minste toegang toe. In heel wat regio’s is het de taak van vrouwen om voeding, proper water en brandstof te bemachtigen om hun gezinnen, families en gemeenschappen draaiende te houden. Bovendien is landbouw in lage en gemiddeld-lage inkomenslanden de belangrijkste werkgelegenheidssector voor vrouwen. Tijdens steeds meer voorkomende en steeds langere periodes van acute droogte en onregelmatige regenval zijn vrouwen - als landarbeiders en primaire bronnen van levensonderhoud - genoodzaakt om meer te werken om een inkomen bij elkaar te scharen en in voldoende hulpbronnen te voorzien om hun gezinnen veilig te stellen. Tot slot resulteert deze versnelde klimaatverandering vaak in een neerwaartse vicieuze cirkel voor meisjes en vrouwen binnen een gemeenschap: de toenemende druk op vrouwen om hun omgeving te onderhouden hypothekeert namelijk ook vaak de onderwijskansen van jonge meisjes. Dikwijls worden zij verwacht hun school te verlaten om hun moeders te helpen de verhoogde last tegemoet te komen. Dit beperkt vervolgens hun mogelijkheden in hun latere leven, en zo wordt duidelijk hoe klimaatverandering genderongelijkheid versterkt.

De impact van klimaatverandering beïnvloedt niet alleen de onderwijskansen van meisjes, het escaleert ook andere sociale, politieke en economische uitdagingen en ongelijkheden. Omwille van de klimaatcrisis zijn meisjes en vrouwen wereldwijd steeds kwetsbaarder voor verschillende vormen van gendergerelateerd geweld, waaronder seksueel geweld als oorlogswapen, mensenhandel, kindhuwelijken en partnergeweld. Wanneer het noodlot toeslaat, zijn de overlevingskansen van vrouwen lager dan die van mannen. Ook hun kans om gewond of ontheemd te geraken omwille van natuurrampen is groter. In de nasleep van dergelijke desastreuze gebeurtenissen hebben meisjes en vrouwen in mindere mate toegang tot hulp en bijstand, wat hen vaak in een vicieuze cirkel van precariteit terecht brengt. Dat heeft te maken met historisch gegroeide en aanhoudende genderongelijkheden op vlak van financiële middelen, mobiliteit, toegang tot informatie, hulpbronnen, onderwijs en politieke macht. Bovendien is het belangrijk om op te merken dat regio’s die ook getroffen worden door kolonialisme, imperialisme en (burger)oorlog disproportioneel geconfronteerd worden met extreme en dodelijke gevolgen van klimaatverandering, wat meisjes en vrouwen in die regio’s extra kwetsbaar maakt.

Rol van gender en vrouwen in klimaatbeleid

Historisch gezien zijn de wetenschap, de bedrijfswereld, de politiek en het beleid masculiene domeinen, waar mannen disproportioneel vertegenwoordigd zijn en zodoende ook de normen, doelstellingen en methoden bepalen. Het zijn ook die domeinen die geleid hebben tot de klimaatcrisis. Mannen hebben statistisch gezien dan ook een hand gehad in de oorzaken die geleid hebben tot de huidige klimaatcrisis, en - zoals onderzoek steeds vaker uitwijst - ook in de ontkenning van (de urgentie van) die crisis. Beleidsmakers die blijven geloven in technocratische big science oplossingen om de klimaatcrisis tegen te gaan zijn omwille van segregatie op de arbeidsmarkt vaker mannen die het kapitalistische idee van onophoudelijke economische groei prioriteren boven het algemene goed van de samenleving. Hun agenda marginaliseert dan ook vaak de belangen en noden van vrouwen en andere achtergestelde groepen. Het is ook om die reden dat tal van academici en activisten pleiten voor divers leiderschap. Het idee is dat de politieke macht beter verdelen - en dus ruimte te maken voor meer vrouwen, mensen die deel uitmaken van achtergestelde groepen of wonen in lage inkomenslanden - zal leiden tot een duurzamere klimaatbeleid dat ook rekening houdt met sociale ongelijkheid. Dat heel wat onderzoek uitwijst dat vrouwen zich over het algemeen meer bewust zijn van de klimaatcrisis en meer belang hechten aan duurzaam beleid, sterkt hen in die overtuiging. Tegelijkertijd spreekt er soms een cultureel feministisch essentialisme uit de vooronderstelling dat vrouwen het verzet zullen leiden tegen de economische en militaire instanties die het milieu vernietigen en het klimaat verzieken: alsof vrouwen van nature meer belang hechten aan de gemeenschap, het klimaat en zorg. Zonder namen te willen noemen moet het wel gezegd dat er ook heel wat vrouwen in machthebbende posities beslissingen hebben genomen en beleid hebben uitgerold dat de klimaatcrisis verergert heeft.

Desalniettemin valt het wel degelijk op dat vrouwen vaak op de frontlijn staan in klimaatactivisme. Van activisten als Greta Thunberg,  Anuna De Wever en Vanessa Nakate tot duurzame ondernemers en voorvechters van natuurbehoud en geëngageerde academici als Isatou CeesayGloria Brown en Jane Goodall: wereldwijd nemen heel wat vrouwen en non-binaire personen leidinggevende rollen op in bewegingen en organisaties die werken rond het behoud en de bescherming van het klimaat. In deze Uitgelezen gaan we niet alleen in op de samenhang van genderongelijkheid en de klimaatcrisis, ook zetten we het werk, activisme en onderzoek van inspirerende rolmodellen in de kijker.

In deze Uitgelezen

Voor iedere ‘Uitgelezen’ analyseren we ons aanbod rond het gekozen thema en kopen we een aantal nieuwe boeken aan voor onze collectie. Deze keer stelden we vast dat er een inhaalbeweging nodig was wat betreft het thema klimaat en gender. Onderaan vind je daarom niet alleen onze gebruikelijke aanwinstenlijst, maar ook een leeslijst met titels van werken die we al aanbieden in onze bibliotheek of die weldra beschikbaar zullen zijn.

Naar goede gewoonte mag je je ook verwachten aan een vijftiental korte en twee langere boekbesprekingen. Voor de twee langere besprekingen - onze RoSa leest - kozen we voor A Bigger Picture My Fight to Bring a New African Voice to the Climate Crisis (2022), een boek van de Oegandese klimaatactivist en UNICEF Goodwill Ambassador Vanessa Nakate. Daarnaast zetten we een aantal interessante inzichten in de kijker in van het boek Diversifying Power: Why We Need Antiracist, Feminist Leadership on Climate (2020) van Jennie C. Stephens.

In de categorie RetroRoSa halen we een bijzondere, historische parel van onder het stof. Deze keer trok Gender, Environment and Development: A Guide to Literature, onze aandacht, een boek uit 1993 van Heleen van den Hombergh.

Het feministisch rolmodel dat we in deze ‘Uitgelezen’ uitlichten, is dan weer de Gambiaanse grassroots activist en sociale ondernemer Isatou Ceesay (1972°). Ceesay staat ook wel gekend als ‘de koningin van het recycleren’ dankzij haar intussen wereldwijd gerenommeerde initiatief One Plastic Bag. Naast ecologische drijfveren zet dit project ook in op het financieel empoweren van vrouwen.

Naar goede gewoonte zetten we ook een bezoeker in de kijker. Die eer valt deze keer te beurt aan één van RoSa’s trouwste bibliotheekbezoekers: Estel Peres. Estel doet onderzoek naar de preventie van religieus-fundamentalistische radicalisering binnen de Islam, specifiek vanuit een genderperspectief. Ze kwam al gauw tot een stuitende ontdekking. Wat ze ontdekte, lees je onderaan in deze ‘Uitgelezen’.

Afsluiten doen we met een RoSa luistert. In deze categorie bespreken we interessante podcasts over thema’s op het snijvlak van gender en/of feminisme die ons opvallen, die we warm aanraden of die we kritisch onder de loep nemen. Ditmaal luisterden we naar de podcast Mothers of Invention, van diplomaat en politica Mary Robinson, komiek Maeve Higgins en producer Thimali Kodikara. In de podcast interviewt het Iers duo Mary en Maeve vrouwen uit de hele wereld die innovatief actie ondernemen in hun streven naar klimaatrechtvaardigheid.

Veel lees- en luisterplezier!

Interview

We zijn verheugd om voor deze Uitgelezen een interview te presenteren met Philsan Osman. Zij is masterstudent Afrikaanse talen en culturen aan de UGent, en daaranaast werkt ze als educatief medewerker voor Avansa Oost-Brabant. Samen met Dirk Holemans en Marie-Monique Franssen schreef ze het boek Voor wie willen we zorgen? Ecofeminisme als inspiratiebron (2021), dat is vertaald naar het Pools en Engels, en binnenkort verschijnt in het Frans en Turks. Voorts schrijft ze ook voor het feministische blad Spijker Magazine, dat elke drie maanden een themanummer uitbrengt met een feministische inslag. Ena alsof dat nog niet genoeg was, is Osman ook geëngageerd als vrijwilliger bij  Burgerplicht Gent en Black History Month. Als begeesterde ecofeminist leek zij ons de persoon bij uitstek om enkele vragen aan te stellen over de thema's gender en klimaat.

RoSa leest

Een groot deel van de kennis bij RoSa is opgebouwd op basis van onze zorgvuldig gecreëerde en unieke bibcollectie vol non-fictie literatuur over gender en feminisme. Nu we voor deze ‘Uitgelezen’ kozen om ons te verdiepen in het thema klimaat en gender, selecteerden we twee boeken die we uitgebreid willen bespreken. We gingen voor een recent werk van een internationaal boegbeeld van de klimaatbeweging, een jonge zwarte vrouw uit Oeganda: Vanessa Nakate schreef het toegankelijke boek A Bigger Picture: My Fight to Bring a New African Voice to the Climate Crisis (2022). Daarnaast brengen we een nodige analyse van het huidige klimaatbeleid en waar dat momenteel spaak loopt: Jennie C. Stephens schreef Diversifying Power: Why We Need Antiracist, Feminist Leadership on Climate (2020) met een duidelijke missie om sociale bewegingen en de klimaatbeweging met elkaar te verbinden.

A Bigger Picture: My Fight to Bring a New African Voice to the Climate Crisis (2022) - Vanessa Nakate

In dit toegankelijke boek werpt de internationaal vermaarde klimaatactivist Vanessa Nakate een blik op racisme en seksisme inzake klimaat. Niet alleen deelt ze persoonlijke ervaringen met discriminatie, ze ondersteunt haar intersectionele analyses en strijdpunten ook met onderzoek en bevindingen uit grassroots bewegingen. Zo geeft ze aan dat het Afrikaanse continent amper 2 tot 3% van de energiegerelateerde globale CO2-uitstoot veroorzaakt, maar wel het merendeel van de kosten en de negatieve gevolgen van die uitstoot (en de erdoor veroorzaakte opwarming van de aarde) draagt. Ook verwijst ze naar Project Drawdown, een non-profit organisatie die oplossingen voor de klimaatcrisis tracht te kwantificeren. Dit project plaatst onderwijs voor meisjes op de vijfde plaats van de meest effectieve maatregelen om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan, na onder meer windmolens op land en het reduceren van voedselverspilling). Waarom onderwijs en politieke participatie twee onmisbare sleutels vormen voor een succesvol klimaatbeleid, aldus Nakate, ontdek je in deze RoSa leest. Het boek leest erg vlot en enthousiasmeert om mee(r) in actie te schieten, niet alleen voor de klimaatzaak, maar ook wat betreft de stigmatisering en uitsluiting van stemmen die in dat debat tot nu toe (vaak) genegeerd of over het hoofd worden gezien. 

Diversifying Power: Why We Need Antiracist, Feminist Leadership on Climate (2020) - Jennie C. Stephens

Wie moedeloos wordt van alle berichtgeving over de klimaatcrisis, raciale ongelijkheid, seksueel grensoverschrijdend gedrag en armoede, kan hoop putten uit dit toegankelijke boek van Jennie C. Stephens. Niet alleen toont Stephens hoe deze verschillende thema’s onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, ook haalt ze tal van inspirerende rolmodellen aan en zet ze krijtlijnen uit voor een ambitieuze intersectionele beweging voor sociale en klimaatrechtvaardigheid. Volgens Stephens leven we immers in een cultureel transformatief moment en staan we op het punt de toekomst radicaal te hertekenen. Met dit boek reikt ze concrete handvatten aan om duurzaam samen te werken rond verschillende thema’s en het tij te doen keren. Essentieel in die strijd volgens Stephens? Divers leiderschap dat vertrekt vanuit antiracistische en feministische principes.

Korte besprekingen

Elke editie van Uitgelezen  zet een vijftiental, al dan niet nieuwe boeken uit onze collectie in de kijker rond een bepaald thema. Hieronder lees je onze korte besprekingen van boeken die het thema klimaat vanuit een genderinvalshoek of vanuit een feministisch perspectief benaderen.

Nina Lakhani

Who Killed Berta Cáceres? Dams, Death Squads and an Indigenous Defender's Battle for the Planet
London: Verso Books, 2020. 336 p.

RoSa-ex.nr.: T/1381

In 2015 wint de Hondurese milieuactivist Berta Cáceres de prestigieuze Goldman Environmental Prize voor haar succesvolle strijd tegen de constructie van een stuwdam op een rivier die heilig is voor de inheemse Lenca-stam. Amper een jaar later wordt zij vermoord in haar woning. Aan de hand van honderden interviews en vertrouwelijke documenten traceert Lakhani het leven van de inheemse activist en haar toewijding aan de strijd tegen corruptie, misdaad en de invloed van de VS.


Leah Thomas

The Intersectional Environmentalist: How to Dismantle Systems of Oppression To Protect People + Planet
London: Souvenir Press, 2022. 234 p.

RoSa-ex.nr.: FI b/256

“Om de planeet te redden, moeten wij eerst de stemmen van mensen verheffen. Voornamelijk van diegenen die vaak niet worden gehoord.” De strijd voor onze planeet is een strijd voor mensenrechten en een intersectionele aanpak is daarbij onmisbaar. Feminist en milieuactivist Leah Thomas bespreekt klimaatverandering, activisme, racisme en privileges. In dit boek brengt zij haar eigen expertise samen met die van jonge milieuactivisten van over heel de wereld en lanceert zo een oproep tot actie en verandering. Een goede introductie tot het ecofeminisme voor groentjes!


Amber J. Fletcher & Maureen G. Reed (Eds.)

Gender and the Social Dimensions of Climate Change: Rural and Resource Contexts of the Global North
London: Routledge, 2022. 218 p.

RoSa-ex.nr.: FII o/66

De auteurs van deze bundeling van essays zoomen in op ervaringen van verlies, aanpassing en veerkracht bij mensen die leven op het platteland in het Globale Noorden, zoals in Canada en Spanje. Vooral de ervaringen van inheemse vrouwen, vrouwen in de landbouw, vrouwelijke immigranten en vrouwen die werkzaam zijn in door mannen gedomineerde beroepen komen aan bod. Hun bijdragen benadrukken het belang van verschillende perspectieven om een vollediger begrip te krijgen van de gevolgen van klimaatverandering. Dat begrip kan voor meer rechtvaardige processen en strategieën voor aanpassing aan klimaatverandering zorgen, aldus de auteurs.


Mary Robinson

Climate Justice: A Man Made Problem With A Feminist Solution
London: Bloomsbury Publishing, 2019. 162 p.

RoSa-ex.nr.: FII o/62

Mary Robinson, voormalige president van Ierland en hoge commissaris voor de Mensenrechten, wordt overmand door onzekerheid wanneer ze voor het eerst grootmoeder wordt. Ze beseft dat haar kleinkind in een onstabiel klimaat zou opgroeien, met desastreuze gevolgen. Denk maar aan hongersnood, armoede, en een tekort aan proper (drink)water. Robinson maakt het daarom haar missie om te strijden voor klimaatrechtvaardigheid voor iedereen, en kwam tot de vaststelling dat vrouwen wereldwijd vaak de drijvende kracht vormen achter die strijd. Hun verhalen staan dan ook centraal in dit manifest, dat een helder en beargumenteerd pleidooi is voor hoop.


Jody M. Prescott

Armed Conflict, Women and Climate Change
London: Routledge, 2019. 257 p.

RoSa-ex.nr.: FII o/57

Armed Conflict onderzoekt de verhouding tussen gewapend conflict en klimaatverandering, en belicht de gevolgen die voornamelijk vrouwen en meisjes treffen. Kernvragen rond ontheemding, voedsel- en energieveiligheid, mannelijke migratiestromen en genderbewuste militaire operaties worden geanalyseerd. Jody M. Prescott is professor in milieurecht, energierecht, cyberrecht en -beleid aan de Universiteit van Vermont (VS). Dit boek is een aanrader voor studenten en onderzoekers binnen Internationale betrekkingen, Ontwikkeling, Rechten, Veiligheid en Genderstudies.


Greta Thunberg

Niemand is te klein om een verschil te maken
Amsterdam: De Bezige Bij, 2019, 78 p.

RoSa-ex.nr.: M/596

In dit dunne boek bundelt Greta Thunberg de speeches die ze bracht tussen 2018 en 2019. Van ‘Ons leven ligt in jullie handen’ op de klimaatmars in Stockholm (september 2018), over ‘Ons huis staat in brand’ op het World Economic Forum (januari, 2019) tot ‘Hoe durven jullie’ op de algemene vergadering van de Verenigde Naties in september 2019. Speeches met één doel: iedereen voor de bescherming van de planeet laten vechten, hoe machteloos we ons ook voelen. Het gaat dan ook om speeches van een jonge vrouw die de klimaatbeweging en Youth For Climate verder inspireren en vormgeven.


Rubén Cenamor & Stefan Brandt (Eds.)

Ecomasculinities: Negotiating Male Gender Identity in U.S. Fiction
London: Lexington Books, 2019. 206 p.

RoSa-ex.nr.: FII o/67

Met dit boek willen de auteurs de term ‘ecomasculinities’ op de kaart zetten én onderzoeken. Ecomasculinities zijn invullingen van mannelijkheid die gericht zijn op het behoud en de bescherming van natuurlijke bronnen, en waar traditionele en destructieve vormen van mannelijkheid achterwege worden gelaten. Om de geschiedenis van ecomasculinites te onderzoeken, duiken de auteurs in Amerikaanse fictie. Ze analyseren de relatie tussen mannelijkheid en natuur in literatuur, maar ook in televisie en films.


Nicole Detraz

Gender and the Environment
Cambridge: Polity Press, 2017. 214 p.

RoSa-ex.nr.: FII o/50

Klimaatverandering, natuurlijke rampen en verlies van biodiversiteit zijn een bedreiging voor de hele planeet. Met dit boek argumenteert Nicole Detraz dat vooral vrouwen de prijs betalen van deze milieuproblematieken, hoewel de rol van gender amper erkend wordt in het klimaatbeleid. Een inleidend hoofdstuk verklaart op toegankelijke manier hoe gender en milieu onlosmakend met elkaar verbonden zijn. De overige hoofdstukken gaan dieper in op actuele debatten rond duurzame ontwikkeling, overbevolking, overconsumptie en veiligheid. De auteur beperkt zich niet enkel tot een analyse van de manier waarop ongelijkheid en discriminatie aan de basis liggen van de huidige ecologische rampspoed. Ze biedt ook een alternatieve uitweg die vertrekt vanuit inclusie en uitmondt in klimaatrechtvaardigheid.

María Luz Cruz-Torres & Pamela McElwee

Gender and Sustainability: Lessons From Asia and Latin America
Tucson: The University of Arizona Press, 2012. 253 p.

RoSa-ex.nr.: FII o/13

Deze bundel van essays bestudeert de rol van gender in duurzaam gebruik van natuurlijke grondstoffen. Aan de hand van casestudies en etnografisch werk rond de thema’s bossen, water en visserij worden ervaringen van lokale bevolkingen uit Azië en Latijns-Amerika samengebracht om de wisselwerkingen tussen het lokale en globale te benadrukken en stimuleren.


Elaine Enarson & Bob Pease (Eds.)

Men, Masculinities and Disaster
New York: Routledge, 2018. 268 p.

RoSa-ex.nr.: FII a/1196

Dit eerder academische boek focust op gender(ongelijkheid) als drijvende kracht voor natuurrampen en klimaatverandering. In het eerste deel van dit boek wordt vanuit het perspectief van critical men’s studies onderzocht hoe verschillende vormen van mannelijkheid sturen hoe mannen reageren op natuurrampen en klimaatuitdagingen. Deel twee gaat aan de hand van een aantal natuurrampen in Australië, Sri Lanka en Japan in op de hoge kost van natuurrampen voor mannen. Deel drie zoomt in op ervaringen van mannen die zich bevinden op bepaalde kruispunten: mannen met een beperking, LHBT mannen, inheemse mannen en jonge mannen. Het boek sluit af met mogelijke inspanningen om risico’s op natuurrampen te verminderen.


Sherilyn MacGregor (Ed.)

Routledge Handbook of Gender and Environment
New York: Routledge, 2017. 241 p.

RoSa-ex.nr.: FII o/64

Deze academische bundel met bijdragen door meer dan veertig auteurs biedt een overzicht van de ontwikkeling van wetenschappelijke studies naar de relatie tussen gender en milieu. Een brede waaier aan onderwerpen, disciplines, regio’s en theoretische benaderingen komt aan bod: van de eerste eco-feministische beweging in de negentiende eeuw, tot postkoloniale en intersectionele perspectieven op klimaatverandering en een analyse van de link tussen heteronormativiteit en klimaatactivisme. Ondanks het theoretische karakter van vele hoofdstukken, deinzen de auteurs niet terug voor een kritische analyse van het huidige klimaatbeleid. Is een groene revolutie mogelijk onder een neoliberaal economisch systeem? Welke rol is weggelegd voor vrouwen in het uitstippelen van klimaatbeleid?


Carol J. Pierce Colfer

Masculinities In Forests: Representations of Diversity
London: Routledge, 2021. 238 p.

RoSa-ex.nr.: FI m/304

De auteur tracht met dit boek de diverse waaier aan ideeën over, maar evenzeer praktijken van mannelijkheid(snormen) in beboste contexten bloot te leggen en meer specifiek hoe die ideeën en praktijken bosbeheer mee vorm geven. De auteur wenst hiermee een hiaat in te vullen, namelijk dat als het gaat over gender en bosbeheer, het eigenlijk zo goed als altijd gaat over ‘de rol van vrouwen’. Carol J. Pierce Colfer, die officieel ‘op pensioen’ is, treedt momenteel nog op als senior medewerker bij CIFOR, het Center for International Forestry Research en als gastprofessor aan Cornell University (VS). De van opleiding antropoloog en expert inzake internationale gezondheid focust zich voornamelijk op duurzaam bosbeheer, participatief bosbeheer en de link tussen bosbeheer, gender en gezondheid.


Joane Nagel

Gender and Climate Change: Impacts, Science, Policy
New York: Routledge, 2016. 249 p.

RoSa-ex.nr.: FII o/146

Gender and Climate Change biedt de lezers een overzicht van de zogenaamde basis van klimaatonderzoek, maar met een kritische blik door een genderbril. Wat is er in het verleden over het hoofd gezien, mis gerepresenteerd of blijft ook vandaag een struikelblok? Wiens stem wordt wanneer gehoord? Wie wordt wanneer betrokken? En is er überhaupt aandacht voor genderverschillen als het gaat om de impact van klimaatverandering? Joane Nagel is professor in de sociologie aan de universiteit van Kansas (VS). In haar onderzoek focust ze op etniciteit, gender en seksualiteit, waarbij ze de link legt met thema’s zoals klimaatverandering en de militarisering van de wetenschap.


Jesse Goossens

Vrouwen die de wereld veranderen: gesprekken met Noreena Hertz, Vandana Shiva, Susan George, Naomi Klein en anderen
Rotterdam: Lemniscaat, 2004. 216 p.

RoSa-ex.nr.: T/807

Dit zijn de verhalen van vrouwen die de wereld veranderen: mensen zoals u en ik die om zich heen kijken, zien wat er misgaat in de wereld - en besluiten dat ze er iets aan gaan doen”. Zo start Jesse Goossens dit boek. In het boek gaat ze in dialoog met tien prominente vrouwen in de sociale strijd om rechtvaardigheid: Noreena Hertz (Groot-Brittanië), Vandana Shiva (India), Susan George (Frankrijk / Verenigde Staten van Amerika), Naomi Klein (Canada), Lucy Mulenkei (Kenia), Margaret Legum (Zuid-Afrika), Maude Barlow (Canada), Virginia Vargas (Peru), Radium Bhattacharya (India), en Anita Roddick (Groot-Brittanië). Een strijd voor zorg, onderwijs, milieu, armoedebestrijding en culturele diversiteit. Ze vertellen waarom en hoe ze zich inzetten, en waarom ze dit ook blijvend zullen doen.


Paul M. Pulé, & Martin Hultman

Men, Masculinities, and Earth: Contending With the (M)Anthropocene
Springer Nature, 2021. 648 p.

RoSa-ex.nr.: FII o/65

Na hun boek uit 2018 Ecological Masculinities: Theoretical Foundations and Practical Guidance, slagen de auteurs er opnieuw in om mannelijkheid en de klimaatcrisis vanuit verschillende invalshoeken te verbinden en een genuanceerd beeld te schetsen. “I am even more convinced that constructions of gender (and more specifically socially sanctioned expressions of masculinities) lay at the very heart of the global social and ecological problems we face,” zo zegt auteur Paul Pulé. Ditmaal gaan de auteurs niet alleen te werk, maar verzamelen ze verschillende gastbijdrages die het verhaal verder verdiepen. Het lijvige boek raakt aan een brede waaier van onderwerpen, waaronder politieke verrechtsing, arbeid en zorg, klimaatangst, veganisme, individualisme, queerness, en ecologisch bewustzijn.


RetroRoSa

Al veertig jaar wordt er gebouwd aan de RoSa-bibcollectie, die momenteel al meer dan 40.000 titels omvat. Met onze Retro RoSa tonen we je een bijzondere parel uit onze bibliotheek. Voor deze ‘Uitgelezen’ kozen we Gender, Environment and Development: A Guide to Literature (1993) van Heleen van den Hombergh.

Waarom is gender zo’n belangrijk thema in het klimaatdebat? Gaan vrouwen en mannen anders om met het milieu? En zo ja, hoe valt dat te verklaren? Waarom worden vrouwen in het Globale Zuiden naar voren geschoven als sleutelfiguren in duurzame ontwikkelingsbeleid? Deze en veel andere vragen die begin jaren 1990 voor het eerst werden gesteld op het internationale politieke forum, worden stuk voor stuk behandeld in deze beknopte gids van Heleen van den Hombergh. Op het moment van schrijven is van den Hombergh de coördinator van het Gender and Environment Programme van het InDRA, het Institute for Development Research Amsterdam. Zij begeleidt de lezer door een indrukwekkende hoeveelheid documentatie, waaronder inleidende teksten, conferentieverslagen, theoretische kaders, analyses van zowel globale als lokale thema’s en projecten, beleidsretoriek, analytische tools en duiding over sociale bewegingen die de intersectie gender, klimaat en duurzame ontwikkeling centraal stellen. Het verband tussen die thema’s wordt begin jaren 1990 steeds duidelijker, zowel voor experts en academici als voor beleidsmakers en politici. Met dit toegankelijke boek wou van den Hombergh een breed publiek sensibiliseren over de samenhang van deze drie thema’s en eveneens een aantal concrete aanbevelingen voor onderzoek en beleid aanreiken. 

Wie terug wil gaan in de tijd en een blik wil werpen op de stand van zaken begin jaren 1990, de pijnpunten in duurzame ontwikkelingsbeleid die destijds werden aangehaald en de aanbevelingen die daarbij werden geformuleerd, komt het allemaal te weten in deze gids.

Portret van een RoSa-rolmodel: Isatou Ceesay

In deze Uitgelezen brengen we een inspirerende grassroots klimaatactivist en sociale ondernemer onder de aandacht: Isatou Ceesay (1979°). De Gambiaanse Ceesay wordt dankzij haar project One Plastic Bag ook wel ‘de koningin van het recycleren’ genoemd. Met de actie tracht Isatou Ceesay iets te doen aan de gigantische bergen plastic zwerfvuil in haar gemeenschap en tegelijkertijd vrouwen economisch te empoweren.

Ceesay groeit op in armoede, in Njau, waar regelmatige, collectieve vuilnisophaling een ver-van-ons-bed-show is. Afval wordt er gewoon aan de rand van het dorp gedropt. Al in haar kinderjaren springt Ceesay creatief om met dat afval. Nadat ze zichzelf geleerd heeft om van plastic zakken handtassen te maken, opent Ceesay in 1998 samen met vier andere vrouwen een recyclagecentrum in haar dorp. Doelstelling van het centrum: hun dorpsgenoten opleiden over het belang en de voordelen van het recycleren van plastic afval en zodoende zwerfvuil tegengaan.

Het recyclagecentrum groeit al gauw uit tot een waar fenomeen en krijgt een toepasselijke naam: Njau Recycling and Income Generation Group (NRIGG). Uiteindelijk zal de praktijk die Ceesay en haar collega’s opstartten verder doorgroeien in One Plastic Bag, een initiatief dat naast het ecologische aspect ook inzet op het economisch empoweren van vrouwen. Concreet voorziet One Plastic Bag in opleiding voor vrouwen waarbij deze leren hoe ze herbruikbare materialen kunnen recycleren en omzetten in verkoopbare producten (zoals handtassen en sieraden) die hen op hun beurt een inkomen opleveren. Daarnaast krijgen ze ook begeleiding over het sparen en/of investeren van geld, het openen van een eigen bankrekening, lezen en schrijven, ondernemerschap, etcetera.

Onder meer door het lobbywerk en de inspanningen van Ceesay worden de import en het gebruik van plastic zakken in 2015 verboden in Gambia. In 2020 wordt Isatou Ceesay beloond met de 2020 Inspiration Award van Gambia’s Women’s Chamber of Commerce. Ook internationaal krijgt ze erkenning. In 2012 wordt ze geëerd met de Difference Maker award van de  International Alliance for Women.

Ceesay’s inspirerende levensverhaal leeft voort in een Engelstalig kinderboek van de hand van Amerikaans kinder- en jeugdauteur Miranda Paul (met illustraties van de bekroonde Amerikaanse illustrator Elizabeth Zunon).

Lees meer over het boeiende leven en de vele initiatieven van Isatou Ceesay in haar portret

Bezoeker in de kijker

Voor elke Uitgelezen vragen wij aan één van onze bezoekers wat hen naar onze bibliotheek bracht en welke boeken hun interesse aanwakkerden. Deze editie keer zetten we Estel Peres in de kijker. Wat onderzoekt Estel in de RoSa-bibliotheek? Welke boeken ontleende ze daarvoor?

Estel was de voorbije maanden één van RoSa’s trouwste bibliotheekbezoekers. In het kader van haar masterproef doet ze onderzoek naar de preventie van religieus-fundamentalistische radicalisering binnen de Islam, specifiek vanuit een genderperspectief. Deze genderaspecten van radicalisering zijn van cruciaal belang volgens Estel. Achter fundamentalistische ideologieën schuilen immers belangrijke vragen rond identiteit, masculiniteit, geweld als een uiting van mannelijkheid, enzoverder. Estel ontdekte echter al snel dat het thema vooral benaderd wordt vanuit een repressieve in plaats van een preventieve logica, met stigmatisering en stereotypering van de Islam tot gevolg. In de RoSa-bibliotheek vond Estel veel literatuur over radicalisering en masculiniteit binnen extreemrechts, denk maar aan de incelbeweging, een online subcultuur gebaseerd op vrouwenhaat, witte superioriteit en het vrijwillige celibaat.

RoSa luistert

In de categorie RoSa luistert bespreken we interessante podcasts over thema’s op het snijvlak van

gender en/of feminisme die ons opvallen, die we warm aanraden of die we kritisch onder de loep nemen. Ditmaal luisterden we naar de podcast Mothers of Invention, van diplomaat en politica Mary Robinson, komiek Maeve Higgins en producer Thimali Kodikara. In de podcast interviewt het Iers duo Mary en Maeve vrouwen vanuit heel de wereld die innovatie actie ondernemen in hun streven naar klimaatrechtvaardigheid. Voor deze RoSa luistert kozen we aflevering Taking Over

In deze aflevering geven Mary en Maeve het woord aan inspirerende vrouwen die de wereld plastic-vrij willen maken. Plastic verdient bijzondere aandacht in de klimaatbeweging omdat het een vervuilend materiaal is, vaak bedoeld voor een single-use van slechts enkele minuten maar ontworpen om duizenden jaar mee te gaan. Tal van activisten, beleidsmakers, wetenschappers en politici streven dan ook een mentaliteitswijziging na om onze “toxische relatie met single-use plastic” bij te stellen. Dat doen ze op verschillende manieren.

Aanwinstenlijst

De aanwinstenlijst is een up-to-date overzicht van alle nieuwe literatuur (boeken en digitale documenten) in de RoSa-bibliotheek. Daar zal je heel wat titels over feminisme in de MENA-regio vinden, maar ook over tal van andere thema’s. Je bent meer dan welkom om deze nieuwe werken in onze bibliotheek te raadplegen en uit te lenen. Digitale documenten kunnen naargelang de auteursrechten online en/of ter plaatse in de bibliotheek geconsulteerd worden.

Samenstelling: Anne April

Leeslijst

Bij de selectie van nieuwe titels voor onze collectie over klimaat en gender hebben we vooral ingezet op het aankopen van recentere werken en een diversiteit aan stemmen, uit heel de wereld. Wil je je - net zoals wij de afgelopen periode deden - verdiepen in het thema? Neem dan zeker een kijkje in onze leeslijst. Daar vind je een mooi overzicht van titels die (binnenkort) beschikbaar zijn in de RoSa-bibliotheek over dit thema.

Bron hoofdafbeelding en banner: Li-An Lim via Unsplash

#Uitgelezen #Nieuwsbrief #Klimaat #Crisis #Gender #Feminisme #Beleid #Internationaal #Actie #RoSaleest

Uitgelezen

Schrijf je in op RoSa's thematische nieuwsbrief Uitgelezen om op de hoogte te blijven van onze almaar groeiende collectie en ontvang driemaandelijks tal van boekbesprekingen, interviews, aanwinstenlijsten en nog veel meer rond één specifiek thema.

Lees meer